Water is zeer ongewoon door zijn gewoonheid, want water is een hoogst merkwaardig en uitzonderlijk natuurproduct. Toch is de mens zich van het bestaan van water pas bewust wanneer het hem of haar ontbreekt of bedreigt. Water is de enige vloeistof die in de natuur in grote hoeveelheden voorkomt. Het is ook de enige stof die wij onder normale omstandigheden zowel als vaste, vloeibare en gasvormige vorm tegenkomen.
Het is alom aanwezig. In de vorm van oceanen, zeeën, meren en rivieren bedekt het bijna driekwart van het aardoppervlak met een totale inhoud van ongeveer 850.000.000 km³. Onder het aardoppervlak bevindt zich nog eens ongeveer 5.000.000 km³ grondwater, terwijl in de atmosfeer zo’n 7.000 km³ water aanwezig is, grotendeels als waterdamp. Het overgrote deel van het water is zout; het zoete water van de rivieren en meren is sterk vervuild én – zo bleek tijdens het dit jaar gehouden Waterforum te Kyoto – steeds schaarser aanwezig als drinkwater voor de bevolking van de armere landen.
Al dit water was er reeds vanaf het begin van het bestaan van de aarde en men gaat ervan uit dat het leven in de oceanen van onze planeet is ontstaan. Het water onderhoudt nog altijd alle leven: sommige organismen kunnen het zonder lucht stellen, maar geen enkel levend wezen kan zonder water.
Water heeft beschavingen doen ontstaan, maar ook ten onder doen gaan. Water is ook de grote vormgever van het uiterlijk van het aardoppervlak. Bewegende gletsjers, kolkende rivieren, bruisende watervallen en stroomversnellingen, gutsende regen, drijvende ijsbergen, kruiende schotsen, jagende wolken en schuimende golven slijpen hoge bergen af, vormen brede dalen en canyons, eroderen kustlijnen en doen kusten aangroeien. Verder bepaalt het water in hoge mate het klimaat. In de vorm van stoom of hydro-elektrische kracht drijft het machines aan en is het een onmisbaar element bij productieprocessen.
Water is kleurloos, geurloos en smaakloos, maar deze schijnbare karakterloosheid is misleidend. Chemisch gezien is het een unieke stof. Het is een zeer stabiele verbinding, een merkwaardig oplosmiddel en een krachtige bron van chemische energie. Een verbazingwekkende consequentie van het bevriezen van water is dat het uitzet, in tegenstelling tot bijna alle andere stoffen, waardoor de lichtere vaste stof (ijs) op de vloeistof (water) drijft. Ook de mens bestaat grotendeels (voor 70%) uit water en moet zijn waterhuishouding op orde hebben.
In de drie noordelijke provincies wordt de waterhuishouding uitgevoerd door tien waterschappen. Waterschappen behoren tot de oudste democratische bestuursvormen van ons land. Met het groeien van de bevolking werd de aanleg van zeedijken vanaf het jaar 1000 in de noordelijke streken steeds meer een noodzaak. Dijkrechten, dijkonderhoud en de afwateringszorg waren in de late Middeleeuwen vaak in handen van kloosterlingen en boeren of eigenaren van de inliggende gronden. Honderden waterschapjes van zeer kleine omvang zijn in de loop van de eeuwen samengevoegd en uitgegroeid tot de moderne waterschappen van nu. In Groningen en Drenthe is in de laatste jaren een uitgebreid fusieproces totstandgekomen dat heeft geleid tot vier waterschappen, ingedeeld naar stroomgebieden. In Friesland zal het proces van samenvoeging van één boezemwaterschap met de inliggende waterschappen zich het komende jaar voltrekken.
Waterschappen zijn met drie hoofdtaken belast: waterkering (de dijken), beheer van de kwantiteit (stuwen, sluizen, gemalen, berging en afvoer) én zorg voor de kwaliteit van het water (rioolwaterzuiveringsinstallaties). Die laatste taak is in de afgelopen jaren overgeheveld vanuit de vaak onder het provinciaal bestuur ressorterende zuiveringsschappen. Waterschappen zijn de enige functionele overheden die zelfstandig belasting heffen bij de in drie categorieën opgedeelde inwoners: landeigenaren, eigenaren van onroerend goed en ‘ingezetenen’, zoals de overige inwoners in waterschapstermen heten.
Die kosten voor de inwoners gaan ras omhoog de laatste jaren. Dat heeft alles te maken met het ‘wassende water’ dat door zeespiegelstijging, bodemdaling en klimaatverandering op ons afkomt. Daarom verschuift de aandacht van de waterschappen van ‘vechten tegen water’ naar het ‘ruimte geven aan water’. Ook is er meer aandacht gekomen voor de kwaliteit van het water, voor het grondwaterbeheer, voor de verdrogingsproblematiek, vooral in natuurgebieden, en voor de verzilting die de landbouw hier en daar parten speelt.
En voor wie twijfelt aan dit eigenstandige functionele instituut, zoals nogal eens in politieke kringen gebeurt, is het goed kroonprins Willem-Alexander, zelf een ‘watermanager’, te citeren. ‘Waterschappen horen bij ons land en onze manier van leven, al eeuwen lang en dat moet zo blijven. Zij hebben hun bestaansrecht meer dan bewezen, en ook nu doen ze dat, naarmate de maatschappij ingewikkelder wordt, door schaalvergroting en versterking van de deskundigheid. Dat is een groot goed’, zei hij ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Unie van Waterschappen, een belangenorganisatie voor alle 48 waterschappen in Nederland.
Alle reden voor Noorderbreedte om over al deze aspecten van water een themanummer uit te brengen!
Alle foto’s zijn gemaakt door John Stoel.
Het verschijnen van dit nummer is mogelijk gemaakt door de Noord-Nederlandse waterschappen.