Deze keer ren ik met Tim Beernink in Fryslân. Tim groeide op in Sneek en heeft het gebied waarin we hardlopen, leren kennen met de racefiets. We treffen elkaar op het parkeerplaatsje bij Doris Mooltje, een unieke spinnekopmolen, net buiten Oudega. Tim heeft een rondje bedacht om de Aldegeaster Brekken, Ringwiel, Flakke Brekken en Bombrekken.
Vanaf Doris Mooltje rennen we via de Breksdyk richting Oudega. Het is nu bijna niet voor te stellen maar dit gebied was lang geleden een uitgestrekt en golvend veengebied. Vanaf de Middeleeuwen is dit gebied stapsgewijs geschikt gemaakt voor de landbouw. Ook is er turf gewonnen die als brandstof werd gebruikt. Door de landbouw en de turfwinning daalde de bodem. Met als gevolg dat dit steeds lagergelegen gebied vanuit de Zuiderzee overstroomde. De inbraken vanuit zee sloegen grote stukken land weg. ‘Brekken’, wat zoveel betekent als ‘door water gebroken land’, verwijst hiernaar.
Terug naar de turf. De energiewinning drukte niet alleen op het landschap, maar ook op het dorp Oudega een stempel. De ‘turfhaven’, het blauwe dorpshart, is hiervoor illustratief. Vanuit deze haven werd de turf over het water getransporteerd naar de steden en dorpen in de omgeving. Het stelsel van sloten en vaarten en de dorpshaven als ‘spin in het web’, zijn nog herkenbare onderdelen van dit ‘eerste generatie energielandschap’ en hebben de omgeving iets meegegeven. Kom daar maar eens om bij de huidige energielandschappen: Meestal leveren die nauwelijks een positieve bijdrage aan de omgeving.
Via de Tjerkewei en de haven rennen we het dorp uit door de uitgestrekte weiden met koeien, sloten en boerderijen. Het is op het eerste gezicht een prachtig plaatje, maar wel eentje met onderliggende problemen. De ontginning en het intensieve landgebruik hebben, zacht uitgedrukt, nadelige effecten voor de natuur en het klimaat. Het nog aanwezige veen breekt af door verlaging van het grondwater voor de landbouw. Hierdoor worden aanzienlijke hoeveelheden CO2 uitgestoten. Daarnaast zorgen veehouderijen ook voor de uitstoot van broeikasgassen. Dit alles draagt bij aan de opwarming van de aarde. Om dit gebied mooi te houden en toekomstbestendig door te ontwikkelen is een nieuw perspectief nodig.
In het Friese Veenweideprogramma1 zoekt men naar oplossingen, onder andere door hogere grondwaterstanden en extensievere vormen van landbouw te verknopen met nieuwe verdienmodellen voor de boer. Denk hierbij aan natte teelten voor bijvoorbeeld de bouw zoals lisdodde, het leveren van diensten om de biodiversiteit te vergroten of water te zuiveren. Tijdens ons rondje zien we vooral de boer als recreatieondernemer. Onderweg naar het pontje Gaastmeer-Nijhuizum komen we diverse boerencampings tegen. Aan het einde van de Kaepwei is het weer raak. Aan de ene kant van de weg wordt nog geboerd en andere kant ligt een mini-camping en haventje. Bij het pontje over De Grûns, een oud veenriviertje, staat een heuse foodtruck. Van de alleraardigste dame achter de bar krijgen we glas koud water terwijl we wachten op onze overtocht.
Aan de andere kant van De Grûns komen we door de Mûntsebuorsterpolder van It Fryske Gea waar we met eigen ogen de effecten zien van hogere grondwaterstanden en extensieve landbouw. Hier barst het van het leven. Wat opvalt zijn de verschillende bloemen en kruiden. De weides kleuren helemaal wit en geel. En wat een gekwetter! Door de hogere grondwaterstanden is de bodem zacht zodat weidevogels zoals de grutto en de tureluur makkelijk kunnen wroeten naar voedsel.
Via het dijkje langs de Aldegeaster Brekken rennen we weer terug naar ons startpunt. Het is fascinerend om te beseffen dat door natuurlijke processen en menselijk handelen het landschap steeds verandert. En ook nu vragen maatschappelijke opgaven om de doorontwikkeling van de omgeving. Als de kwaliteiten van het gebied zoals het waterrijke karakter, het groen en het gevoel van ruimte hierbij als vertrekpunt worden genomen, ziet de toekomst van dit gebroken land er voor mensen, planten en dieren goed uit.
1Het Friese Veenweideprogramma | Veenweide (veenweidefryslan.frl)
Ook ruimterennen? Stuur dan een bericht naar redactie@noorderbreedte.nl onder vermelding van ‘ik wil ruimterennen’. Wie weet ga je samen met Tim Willems-Kruize rennen en verschijnt er straks een column met jouw leefomgeving in de hoofdrol.
