Het terpdorpje Eagum is met 29 inwoners een van de kleinste dorpen van Friesland. Het ligt vijf kilometer ten zuiden van Leeuwarden in de gemeente Boarnsterhim, tussen drie poldertjes: Polder Klein Friesma, Polder v.d. Sluis en Polder Kooistra, alle gelegen ten zuiden van het in 1634 door Paulus Jansz Kley drooggemalen Groote Wargastermeer.
Eagum is te bereiken over de weg van Wergea (Warga) naar Reduzum (Roordahuizum), en per boot via een aftakking van het Eagumerdiep, dat een onderdeel vormt van de vaarroute van Leeuwarden naar Grou. Volgens de ‘Dikke Karstkarel’, het onlangs verschenen standaardwerk van Peter Karstkarel met beschrijvingen van 419 dorpen in Friesland, zouden er enkele staten gestaan hebben: Idsinga en Hottingawier. Tegenwoordig bestaat het dorpje uit zes boerderijen en een met elzen omgeven kerkhof, waarop een lichtgeel gepleisterde kerktoren met zadeldak staat.
De toren dateert mogelijk uit 1300, maar dat is volgens Peter Karstkarel met de in 1888 aangebrachte pleisterlaag – met schijnvoegen die blokken suggereren – aan de buitenzijde niet te controleren. In 1983 is de toren gerestaureerd. Vroeger hingen er twee klokken in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn beide verwijderd op last van de bezetters. De kleine klok is weer teruggekomen, de grote niet. Wel is een andere klok uit 1958 geplaatst, afkomstig uit de afgebroken Christus Koning Kerk te Amsterdam.
De kerk van Eagum was in 1776 zo bouwvallig dat hij gesloopt moest worden. Een jaar later was de nieuwe kerk gereed. Dit godshuis is in 1838 afgebroken; van de stenen werd een café gebouwd in Opeinde.
Op het kerkhof bevinden zich 44 grafstenen, de steen uit 1655 voor de ingang van de toren niet meegerekend. Het valt op dat er veel Hornstra’s begraven zijn. Ook Harmen de Boer, een voorman van de Friese Arbeidersbeweging en de SDAP ligt er begraven, evenals de koopman en kunstliefhebber Hermanus Goike van Slooten en zijn vrouw Geesje Kaan. De tekst en de jaartallen op de oudste stenen zijn niet meer leesbaar. Het kerkhof wordt nog steeds als zodanig gebruikt. Dit jaar is er nog een begrafenis geweest op 8 oktober.
Voorouders Jane Fonda
De voorouders van de bekende Amerikaanse acteurs en actrice Henry, Peter and Jane Fonda zijn afkomstig uit Eagum. De oud-journalist Kerst Huisman onthulde in een paginagroot artikel in de Leeuwarder Courant dat de in 1651 geëmigreerde Jilles Douwes Fonda uit Eagum kwam en zich met zijn vrouw Hester en kinderen vestigde in Fort Oranje, het tegenwoordige Albany in de staat New York. Volgens de inmiddels overleden plaatselijke historicus D.J. van der Meer woonde de voorvader van Jane Fonda hoogstwaarschijnlijk op de Jornemastate aan de zuidkant van dorp.
Centrum van de wereld
Tjeerd van der Hem (60) woont zijn hele leven al in de boerderij aan de noordwestkant van de toren. Hij heeft de sleutel van de toren en is secretaris van de Vereniging Plaatselijk Belang Eagum-Idaerd. Hij kent de geschiedenis van Eagum als geen ander. Aan de westkant van de toren ligt een gedenksteen die het midden van Friesland aangeeft, en tevens het centrum van de wereld. Op de steen staat dat het middelpunt der aarde op zeven hanenstappen van de toren verwijderd is. De gedenksteen is aangebracht door de Groninger studentenvereniging Frisia, die alleen in Friesland geboren mannelijke leden kent en hier ieder jaar een rituele bijeenkomst heeft met veel drank.
Het verhaal dat Eagum het centrum is van Friesland en van de wereld, bestaat al eeuwen. Het eerste is natuurlijk redelijk gemakkelijk vast te stellen. Als je het zwaartepunt van de provincie wilt bepalen, kan dat door de uiterste punten in een vierkant plaatsen en vervolgens diagonalen trekken. Dit is onlangs gedaan door geodata-adviseur J. Vrieling van het Kadaster Noord, op verzoek van de Leeuwarder Courant. De krant wilde weten wie in het centrum van de provincie woont. Het bleek Tamme Tichelaar te zijn, in de Overijsselsestraat 4 te Reduzum.
Vroeger lag het centrum wel in Eagum. Maar er is in de loop der tijd nogal wat veranderd aan de provinciegrenzen van Friesland. Zo behoorden de eilanden Vlieland en Terschelling vroeger tot de provincie Noord-Holland. Verder schuift Schiermonnikoog ruim twee kilometer per eeuw naar het zuidoosten, wat onlangs een grenscorrectie tot gevolg had tussen Friesland en Groningen. Daarnaast is er zo’n veertig jaar geleden een grenscorrectie geweest bij Lemmer. En de Afsluitdijk is pas in 1932 aangelegd, en ligt voor de helft op Fries grondgebied. Daardoor is het centrum van Friesland iets naar het westen verschoven.
Dit laat onverlet dat Eagum altijd het centrum van de wereld kan zijn. Want wie dat niet gelooft, moet het maar nameten, zegt Tjeerd van der Hem en met hem al honderden jaren andere bewoners van Eagum.
