Binnen twintig jaar kan de provincie Friesland geheel zelfvoorzienend zijn. Dat voorspelt Bouwe de Boer, beleidsmedewerker energie van de provincie Friesland en al twaalf jaar energiecoördinator van de gemeente Leeuwarden. ‘Wil je echt energie besparen, dan moet het roer om.’
Leeuwarden staat in de top 10 van meest duurzame gemeenten op een tweede plaats, na Tilburg. De Boer wordt geregeld gebeld door medewerkers van andere gemeentes die informatie of tips willen. Hij geeft veel lezingen over hoe je als gemeente en provincie duurzaam energiebeleid vorm kunt geven. ‘Wij zijn hier al twaalf jaar mee bezig, samen met woningcorporaties en het bedrijfsleven.’ Bouwe de Boer stelt zich al die jaren dezelfde vraag: hoe bevorderen we duurzaam energiegebruik en hoe krijgen we de energiekosten in woningen naar beneden?
Woningbouwcorporaties hebben in Leeuwarden de helft van de woningen in bezit. De Boer voert geregeld overleg met ze. ‘Het begon in de jaren negentig met gratis isolatie van woningen’, vertelt hij in een kantoorunit in het tijdelijke provinciehuis in Leeuwarden. ‘Nu worden hele woonwijken aangepakt’, zoals in de wijk Achter de Hoven-Vegelin, waar 111 nieuwe woningen twee jaar geleden warmtepompen kregen. Het kostte de woningcorporatie 5.000 euro per woning. ‘Maar die stijgt daardoor in waarde’, weet De Boer. ‘De bewoners hebben maandelijks een lagere energierekening, geen radiatoren meer voor de CV, dus meer ruimte in huis. En meer comfort omdat er vloerverwarming is.’ Een warmtepomp haalt warmte uit koud water uit de grond. De Boer: ‘Vergelijk het met de werking van een koelkast. De achterkant is warm, maar de binnenkant koud.’ De warmtepomp heeft een rendement van 400 procent. ‘Als je 1 kilowatt in een warmtepomp stopt, levert hij 4 kilowatt warmte op.’ Twee jaar lang worden de woningen gemonitord om te zien hoe kosten en energiegebruik zich tot elkaar verhouden. ‘En tot nu toe is iedereen tevreden’, zegt De Boer. Dat is ook het mooie van een energiezuinige aanpak. ‘Niemand is tegen, omdat je mensen blij maakt. De energiekosten dalen immers.’ Ook de verhuurder is blij, weet De Boer. ‘De woningen blijven aantrekkelijk en daardoor beter verhuurbaar, omdat de woonlasten lager zijn.’
Unieke proef
De Leeuwarder wijk Bilgaard had onlangs een landelijke primeur. Voor het eerst in Nederland kregen twintig huurwoningen als proef een energiezuinige microwarmtekrachtkoppeling (WKK-thuiscentrale). Deze zogeheten HR-E-ketel (de E staat voor elektriciteit) produceert zowel warmte als elektriciteit en verlaagt de uitstoot van CO2 met 30 procent. De gemeente Leeuwarden en de provincie Friesland steken er zelf zo’n 70.000 euro aan subsidie in en werken samen met Essent, Gaswacht, de NOM en woningcorporatie WoonBedrijf. De gasrekening van de huishoudens wordt weliswaar iets hoger, maar de energierekening daalt. In de ketel zit een klein motortje dat gaat draaien als er vraag naar warmte is en stroom opwekt. Te veel opgewekte stroom kan worden teruggeleverd aan het elektriciteitsnet. De consumenten besparen daardoor jaarlijks ten minste 100 euro.
De HR-E-ketels zijn nu nog vrij duur, zo’n 6.000 euro per stuk (een gewone HR-ketel kost 1500 euro) en betrekkelijk groot. Energiebedrijf Essent voorspelt dat driekwart van alle huishoudens binnen nu en vijftien jaar deze WKK-thuiscentrales thuis hebben. De Boer spreekt van ‘een fantastische ontwikkeling’. Hij denkt dat de nieuwe techniek noordelijke werkgelegenheid kan creëren. ‘Als een bedrijf ze hier bouwt, kan het ze hier ook afzetten, want in Friesland passen wij die techniek al toe. Bovendien worden de komende jaren tienduizenden woningen in Friesland gerenoveerd. Door bijvoorbeeld samen te werken met een ROC kun je monteurs opleiden die de ketels kunnen plaatsen en onderhouden.’
1 Koe voorziet 7 gezinnen van energie
In de nieuw te bouwen Leeuwarder woonwijk Zuiderburen zullen 800 woningen hun energie (warmte en stroom) krijgen uit biogas. Ook dit is weer een landelijke primeur. Het gas wordt opgewekt door de mest van 160 koeien op de nabijgelegen proefboerderij Nij Bosma Zathe te vergisten. ‘Opzienbarend’, oordeelt De Boer. ‘Het is voor het eerst dat zoveel woningen hun energie van biogas krijgen. Wist je dat een koe zeven gezinnen van energie kan voorzien?’ Bij de mest wordt overigens nog maïs gevoegd. Het ontstane gas wordt via een buis naar de woonwijk gevoerd. ‘Dit is methaan, CH4, dat niet stinkt. Het gas wordt verbrand in een grote warmtekrachtcentrale en de motor hiervan produceert stroom en warm water. Dit is 100 procent duurzame stroom’, licht De Boer toe. ‘Consumenten besparen ook hier tenminste 100 euro per jaar op hun energierekening.’ Essent koopt het biogas van de veehouder, die op zijn beurt een MEP-subsidie (subsidie op duurzame stroom) krijgt. Voor elke kilowatt duurzaam opgewekte energie ontvangt hij tien jaar lang negen cent. Dat oud-minister Wijn van Economische Zaken de MEP-subsidie vorig jaar plotseling in de ijskast zette, heeft dramatische gevolgen gehad voor het project, stelt De Boer. ‘De voortgang lag drie maanden stil en zowel de boer als de biogasvoorziening dreigde in de problemen te komen.’
[Streamer: Om windenergie kan niemand meer heen. Ook tegenstanders niet.]
Gratis parkeren en zonneboten
De Boer houdt zich niet alleen met energiezuinige woningen bezig. Zo is er het ‘aanvalsplan aardgas’ in Leeuwarden. Doel: binnen twee jaar moeten er 500 auto’s op aardgas en biogas rijden in de Friese hoofdstad. Met negen autodealers is een overeenkomst gesloten. Zij steken geld in een promotiecampagne voor aardgasauto’s en sturen hun verkopers op cursus. Elke koper van een auto op aardgas krijgt van de gemeente 1000 euro subsidie een jaar lang gratis parkeren in de binnenstad. Een ander plan is om het hele Friese openbaar vervoer op biogas te laten rijden, dat uit afval komt. ‘Nu wordt er nog veel gecomposteerd, maar als je gft-afval, snoei-en bermafval en bijvoorbeeld bakkersafval verbrandt komt er warmte vrij.’ Kernenergie is onnodig, daarvan is De Boer van overtuigd. ‘Over twintig jaar zijn we in Friesland volledig zelfvoorzienend. We hebben dan meer windenergie, de voertuigen rijden op ethanol, biogas, puur plantaardige olie of aardgas, er zal geen woning meer niet-energiezuinig worden gebouwd. Binnen tien jaar zullen er al veel elektrische auto’s rijden.’ Om windenergie kan niemand heen. Ook de huidige tegenstanders niet, is zijn overtuiging. Hij verwacht dat die hun bezwaren aan de kant zetten, zodra ze merken dat hun stroomrekening dankzij windenergie naar beneden gaat. ‘Windturbines zullen in de toekomst minder lawaai produceren. Verder komen er nieuwe typen molens, zoals ladder- en vliegermolens. Wil je echt energie besparen, dan moet het roer om.’ Een andere ontwikkeling die hij ziet is dat steeds meer watersporters in energiezuinige boten zullen varen. ‘Elektrisch varen raakt in. Binnenkort heb je zonneboten die 30 km per uur kunnen halen. De lat wordt in Friesland terecht hoog gelegd’, stelt hij. ‘Er wordt gedurfd beleid gevoerd.’ Hij voorspelt dat auto’s op diesel binnen vijf jaar niet meer in bepaalde natuurgebieden mogen rijden. ‘Het zal ongetwijfeld een schrikeffect veroorzaken, maar pas dan zet je bedrijven aan om nieuwe, schone voertuigen te produceren.’
Energieparel Ameland
Ameland kan de energieparel van Friesland worden, stelt de Boer. Het waddeneiland wil een proeftuin worden voor toepassing van innovatieve en duurzame energiebronnen. Daarvoor zijn bijzondere projecten nodig. ‘Om te laten zien dat het anders kan en moet’, stelt De Boer. ‘Een eiland kun je als je wilt als experiment helemaal energieautonoom maken.’ In februari dit jaar sloten gemeente, NAM, Eneco Energie en GasTerra (voorheen de handelspoot van de Gasunie) een intentieverklaring om volop te experimenteren met alternatieve energiebronnen. Voor investeringen in duurzame projecten wordt geld beschikbaar gesteld uit het Waddenfonds. De Boer denkt aan proefopstellingen van getijdenstroom (verschil tussen eb en vloed benutten) of stroming tussen de in. ‘Maar er wordt ook gedacht aan het laten rijden van het openbaar vervoer op aardgas of meer zonnepanelen op woningen. Doel is in elk geval het energieverbruik op het eiland naar beneden te krijgen. De veerboten moeten op den duur op puur plantaardige olie (PPO) varen. Met rederij Wagenborg is hierover nog overleg gaande’, aldus de Boer. Hij ergert zich in dit verband aan de houding van de rijksoverheid, die naar zijn mening te veel aarzelingen heeft over PPO. ‘Zij vinden het een eerste generatie brandstof en richten zich meer op de tweede generatie, zoals waterstof. Maar als je afwacht, gebeurt er niks. En dat is de dood in de pot.’
