Sinds het besluit in 2005 om aan de oostkant van de stad Groningen een nieuw woonlandschap te maken, het Plan Meerstad, dienen zich vele diensten en groepen aan die een bijdrage willen leveren aan dit bijzondere project. Het gaat dan niet direct om een bouwtaak in de realisering van het plan – de bouwers zijn al lang bekend – als wel om een goede raad of een idee ter overweging. Het plan roept door zijn veelzijdigheid en complexiteit een zekere ‘bemoeizucht’ van anderen over zich af. Een betrokkenheid die over het algemeen door de ontwikkelende partijen wel gewaardeerd wordt.
Royaal
Dat Meerstad tot de verbeelding spreekt, bleek wel weer tijdens de onlangs gehouden woonbeurs in de Martinikerk in Groningen. Een geïnteresseerde bezoeker vroeg aan de standhouder van het project Meerstad: ‘Als ik aan “buiten wonen” denk zie ik ruimte en voél ik ruimte. Bouwen jullie voor dat gevoel?’ De vraag typeert zowel een duidelijke wens als de verwachting dat de ambitie van de initiatiefnemende zes overheids- en vier marktpartijen verder zal reiken dan de bouw van een traditionele wijk. Vanaf het moment dat besloten werd om Meerstad (10.000 woningen, een meer van 600 hectare en veel nieuwe natuur) in de komende 25 jaar te gaan ontwikkelen, kwamen bij zowel de ontwikkelaars als de woningzoekenden de verlangens los om het nu eens heel anders te gaan doen. Geen Vinex-achtige monotone projectbouw, geen villaatjes op gazons ter grootte van een servet, geen pierig plantsoen in te krappe bermen. Nee, voortaan is de maat royaal en de schaal groot.
Mantra
Meerstad is niet zo maar een titel voor een makelaarspraatje of een verkoopfolder. De naam lijkt een mantra te worden voor een beweging voor het nieuwe bouwen en wonen. Het roept nieuwe beelden op, schept verwachtingen en iedereen wil erbij zijn, want hier is meer aan de hand dan het snel wegzetten van een contingent woningen. In dit plan lijkt alles met alles samen te hangen, van kikkerpoelen tot drijvende woningen, van bosbeken tot boulevardwijken, van tram tot watertaxi. Cultuur en natuur zijn met raffinement gemengd tot een uitdaging voor de ontwerper om routine te mijden. Meerstad werpt zijn schaduw vooruit, niet voor wat dreigt maar voor wat kan. Het gaat als een gerucht door het land. De geur wordt al afgezet nog voor dat er een paal de grond is in gegaan. Nu al komen uit heel het land de ambtelijke diensten voor stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening naar het plangebied tussen Groningen en Slochteren. Er is alleen nog maar een tekening en een verhaal, maar bij elk rondje Meerstad vergaapt het bezoek zich aan de omvang van het gebied. Voor stadsuitbreiding zijn dit geen Nederlandse dimensies meer is de meest gehoorde reactie. Dit is alles in één: stedenbouw, landinrichting, natuur- en recreatieontwikkeling en waterbouw.
De wil om het nu eens anders te doen is een adagium dat je niet alleen bij de ontwikkelaars en bouwers vindt, maar ook bij de politiek, in het onderwijs, in de vakwereld, bij de instituten voor kunst en cultuur, en zeker niet in de laatste plaats bij de woningzoekenden. Iedereen ruikt een kans op vernieuwing.
Atelier Meerstad
Uit de grote groep van eerder genoemde ‘meedenkers’ is een selectie gemaakt door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) van het ministerie van LNV en het Centrum Beeldende Kunst (CBK) in Groningen, samen met Bureau Meerstad. Aan een negental kunstenaars en ontwerpers is gevraagd een visie op het wonen en leven in het toekomstige Meerstad te ontwikkelen.
In een tentoonstelling in het CBK zijn de visies samengebracht in een viewer. Dit is een digitale kaart van Meerstad waar je als in een flight simulator overheen kunt vliegen. De groot geprojecteerde (4,5 x 6 m) kaart herbergt de vaak eigenzinnige denkwijze van de deelnemers. Door de kaart af te reizen en regelmatig te ‘landen’ zijn hun bijzondere concepten te zien en te beluisteren in de vorm van films, foto’s, geluidsfragmenten en games.
Ieder huis 37 beeldschermen
Architectenbureau MVADV uit Rotterdam ontwikkelde een toekomstvisie voor Meerstad in 2026. In het masterplan ontbreekt volgens het bureau namelijk een visie op de maatschappelijke ontwikkelingen in de komende twintig jaar. Hoe zullen mensen dan wonen en werken en hoe zal ict in de moderne stad worden ingezet? MVADV presenteert op basis van vooral Amerikaans onderzoek en wishful thinking het project Open Source Wonen. Hierbij zijn eigendom en bezit minder belangrijk dan gezamenlijk gebruik. Meerstad wordt van iedereen. Verder groeit het belang van maatschappelijke en technische innovatie. In een tomeloze reeks schetst MVADV nog meer grote veranderingen in wonen en werken. Zo wordt de woning energieleverancier in plaats van energieverbruiker. En ieder huis heeft straks 37 beeldschermen en meerdere thuiswerkplekken. Bovendien neemt de vrije tijd toe van 40 naar 64 procent.
Een ander project draagt de titel Meerstadamateurs. Hierin laten Jurgen Bey en Rianne Makkink, eveneens uit Rotterdam, zien dat de fanfare, de visclub, de vogelaars en de modelvliegers invloed hebben op de verandering van het landschap. De nieuwe en oude bewoners van Meerstad komen samen in de amateurvereniging. Hier deelt men een passie, en dit draagt bij aan de sociale cohesie.
Verzamelde dromen
Pavlov Medialab uit Groningen maakte een Huis van de Geesten: verzamelde dromen, ideeën en boodschappen over Meerstad van huidige en toekomstige bewoners. Door interviews met architecten, schoolkinderen en streekbewoners is een caleidoscopisch beeld ontstaan van een kleine streekgeschiedenis. De verhalen en liedjes – soms kritisch, soms nostalgisch – geven een persoonlijk beeld van wat er staat te gebeuren in Meerstad. De bezoeker kan ronddwalen in het Huis van de Geesten, terwijl er steeds nieuwe stemmen opklinken.
In het project Is er meer dan Meerstad? worden kanttekeningen geplaatst bij de maakbaarheid van geluk. De kunstenaars Sjaak Langenberg en Rosé de Beer uit Den Bosch houden een pleidooi voor het stellen van gewetensvragen aan planologen, ontwikkelaars en bewoners gedurende het hele proces waarin Meerstad wordt ontwikkeld. Binnen de viewer die men tijdens de tentoonstelling zelf kan bedienen, is dit ‘geweten van Meerstad’ een stem die onverwacht tot je spreekt.
Ommuurde tuinen
Het plan Krater Meerstad van het kunstenaarscollectief Observatorium uit Rotterdam is ontstaan vanuit het ontzag voor de winning van de grootste rijkdom in het plangebied, het aardgas. De aardgaswinlocatie boven het Slochterdiep zal de komende jaren blijven bestaan. Vanwege het beperken van de geluidhinder komt er zolang een vijftien meter hoge wal omheen. Het geheel krijgt het aanzien van een krater. Als de aardgaswinning is gestopt, zou Observatorium willen dat de vlamtoren voor het affakkelen plaats gaat maken voor een paradijselijke plaats met ommuurde tuinen.
Jeroen Doorenweerd uit Tilburg ontwierp Meerplaatsen voor de toekomstige watersporter/recreant in Meerstad. Het nieuwe waterlandschap biedt in zijn verbeelding een reeks aan recreatieplaatsen: toilet- en douchevlotten, een speelwrak, waterhotels, een serviceboothuis, een onbewoond eiland. De recreant kan lang op het water blijven omdat alle voorzieningen om hem heen drijven.
Chaotische wereld
Kamiel Verschuren uit Rotterdam presenteert MoreLakeCity-X: een instabiel stedelijk ontwikkelingsmodel voor Meerstad over meer dan duizend jaar, in een mondiale context. Extreme klimaatsveranderingen en massale migraties van mensen zullen een chaotische wereld met minder zekerheden tot gevolg hebben. Verschuren onderzocht de kansen en nieuwe mogelijkheden van de veranderingen. Hij tekende een gedeelte van het plan Meerstad in 3D en bracht dit als een nieuwe laag aan in de viewer. Honderd identiek vormgegeven bouwborden met daarop ‘aanbevelingen’ hoe de toekomstige veranderingen te benutten, werden door Verschuren in de viewer gemonteerd. Als bezoeker van de expositie kun je je van bord naar bord verplaatsen.
Onix Architecten uit Groningen ontwierp voor de stadskern van Meerstad de Schuurstad, een stedenbouwkundig patroon van vierkante bouwblokken die als erven zijn vormgegeven. Elk erf bevat bouwvolumes met kappen die refereren aan boerenerven met schuren. Volgens Onix is de schuur een functioneel gebouw met karakter, geschikt om in te wonen, te werken en te recreëren. De bouwclusters zijn heel gevarieerd. Alle gebouwen hebben een zadeldak dat haaks staat op de andere daken binnen een erf. De schuren kunnen groeien in oppervlakte en volume.
Tot slot de bijdrage van ONL Architecten, Rotterdam, Hart van Meerstadgame geheten. In dit spel kunnen mensen naar eigen wens de stedelijke kern van Meerstad vormgeven. De makers adviseren de bouwers van Meerstad om de game uit te bouwen tot een instrument voor een grotere bewonersparticipatie in het verdere ontwikkelingsproces.
De tentoonstelling in het CBK Groningen, Trompsingel 27, is te bezoeken tot en met 1 april 2007. Geopend van woensdag t/m zondag, van 13u00 tot 17u00.
Meer informatie via www.cbkgroningen.nl en www.meerstad.eu
Met medewerking van Ankie Boomstra.