Uitkijktoren
Wie aan Appelscha denkt, denkt aan de bossen aan de rand van het dorp, onderdeel van het Nationale Park het ‘Drents Friese Wold’. Veel mensen kennen Appelscha van hun schoolreisje of zijn met het gezin hier geweest om te wandelen of te fietsen met als rustpunt de grote zandvlakte. In dit bos vind je uitkijktoren Belvedère, uit het Italiaans vertaald ‘mooi uitzicht’. Met zijn zeventien meter staat de toren op de 27 meter hoge Bosberg. Het zicht dat je vanaf de Belvedère over de omgeving hebt, doet haar naam dan ook eer aan.
Als waarnemingstoren werd in 1903 een houten stellage gebouwd op de Bosberg. Ruim dertig jaar later heeft Staatsbosbeheer het hout door metaal vervangen en werd de toren in de loop van de decennia onder andere gebruikt als brandtoren. Al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw was de uitkijktoren voor het publiek opengesteld om ten slotte in 1994 door het plaatselijke VVV, de toenmalige exploitant, gesloten te worden. Na een rustperiode van dertien jaar is sinds april 2007 de toren weer open voor publiek dankzij de Historische Vereniging Appelscha.
Openluchttheater
Op een paar minuten lopen vanaf de uitkijktoren kom je bij wat ooit een openluchttheater was. Nu vind je er de restanten van een stenen tribune gelegen in een boog om een verhoogd kaal stuk grond. Maar wanneer je je fantasie z´n gang laat gaan, zie je op deze plaats vrolijke taferelen, klappende en juichende mensen en artiesten die op het podium de sterren van de hemel spelen. Henk Jongsma en Sietze Oldersma zijn twee van de velen die weten hoe het er tijdens de zomeravonden aan toeging op deze plek. Jongsma: ‘Het maakte ons vroeger niet eens heel veel uit wat daar op het toneel plaatsvond, maar die sfeer in het bos dat deed het hem. Prachtig.’ Elke dinsdagavond bekende radioartiesten, zoals Rudie Carell, op woensdagmiddag Swiebertje en andere optredens voor kinderen en op donderdagavond toneelstukken van amateurs lieten de tribunes overvol zitten. Ook de filmavonden op zaterdag werden door stelletjes goed bezocht. Het bijzondere was wel dat gewacht moest worden tot de schemer viel voordat de film vertoond kon worden om na afloop naar huis te gaan en dan de volgende morgen weer vroeg terug te keren voor de kerkdienst in de buitenlucht. Deze enerverende zomers kenden hun hoogtepunt in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Na meer dan vier decennia viel voor het theater het doek in 1987.
Natuurbeschermingswet eist toetsing
Oldersma vertelt vol enthousiasme over de renovatieplannen met een verhoogd podium, ijzeren tribunes voor vijfhonderd man en twee gecamoufleerde zeecontainers als regieruimte en kleedkamers. Maar deze plannen staan enkel op papier en kunnen vooralsnog niet gerealiseerd worden wegens niet vlot meewerkende wetgeving. ‘Het is net een monopolyspel. Als je denkt dat je bijna bij de Kalverstraat bent, krijg je weer een tik en kun je helemaal opnieuw beginnen.’ Omdat de Bosberg en het omringende bos onderdeel zijn van een Nationaal Park moeten alle recreatieve plannen op deze plek getoetst worden aan onder andere de Vogel- en Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet. Het betreden van de uitkijktoren is inmiddels volgens de verschillende regels goedgekeurd en is weer in gebruik. De toetsing voor de heropening van het openluchttheater is nog niet voltooid. Hierdoor is er op dit moment geen groen licht voor de renovatie en begint de tijd te dringen. De renovatie van het openluchttheater vraagt twee maanden terwijl de beschikking van de Europese subsidie juli aanstaande afloopt. De komende tijd is dan ook spannend voor Henk en Sietze. Ten tijde van de subsidieaanvraag, in 2002, was de natuurtoets in deze vorm niet te voorzien. Vronie Bootsma, LEADERcoördinator van het Drents-Friese LEADERgebied, hoopt dat de vereniging uitstel kan regelen, maar meer dan een paar maanden zal dit niet zijn. ‘Maar’, zegt Vronie, ‘mocht het onverhoopt niet lukken in deze LEADERperiode, dan zijn er wel weer nieuwe subsidies beschikbaar. Dit betekent wel een nieuwe aanvraag, wellicht andere criteria en hoe dan ook altijd extra werk en dus tijd.’
Cachot
Het derde project waar de HVA zich voor inzet, is het arrestantengebouw in het centrum van het dorp aan de Vaart Zuidzijde. Dit cachot is door de gemeente aan de Historische Vereniging Appelscha geschonken met het idee van het gebouw een cultuurhistorische bezienswaardigheid te maken. Aan de achterkant van wat vroeger een brandweerhokje was met daarin een kleine handpomp, is in de jaren twintig een arrestantengebouw met twee cellen gebouwd. Oldersma: ‘Een aantal panden verderop zat het logement van Appelscha waar het vaak tot in de late uurtjes feest was. Het is daarom niet zo gek dat het cachot op deze plaats gebouwd is. De feestgangers die iets te fanatiek werden, konden een nacht tot bedaren komen in het cachot.’ De twee kamertjes, mannen en vrouwen werden uiteraard gescheiden, zijn door de vereniging in hun oude staat teruggebracht en sinds december 2006 opengesteld voor het publiek. Aan de voorzijde van het cachot is onder de titel ‘Achter slot en grendel’ een slotententoonstelling gevestigd. De voormalig slotenmaker, Joop Toller, heeft er met zijn kennis en verzameling van sloten een bijzondere bezienswaardigheid van gemaakt.
Meer toeristen naar Appelscha
In 2002 begon het allemaal met een handgeschreven verzoek aan de LEADERcoördinator. Dit leidde tot een oriëntatie ter plaatse door Vronie Bootsma om een idee bij de plannen, waarvoor haalbaarheid en draagvlak belangrijke punten zijn, te krijgen. In samenspraak met de gemeente Ooststellingwerf en de provincie Friesland heeft dit uiteindelijk geleid tot een projectvoorstel. Vronie vertelt dat ze er meteen een goed gevoel bij had. ‘Een vereniging met zoveel vrijwilligers met hart voor de zaak, dat moest wel tot iets goeds leiden.’
Dat er in Appelscha draagvlak voor de projecten was, bleek al uit de opzet van de drie projecten. Verschillende instanties, waaronder de VVV Appelscha, de gemeente Ooststellingwerf, Staatsbosbeheer en de Historische Vereniging waren samen tot de conclusie gekomen dat de economie van het dorp een impuls nodig had. Het aantal toeristen liep terug, terwijl Appelscha met z´n natuurgebied veel te bieden heeft. Ze waren het met elkaar eens dat de uitkijktoren, het openluchttheater en het cachot voor een kwaliteitsverbetering konden zorgen. Gezien de grootte van de Historische Vereniging met zijn bijna 900 leden, waaronder veel actieve vrijwilligers, kregen zij de kartrekkersrol van de drie projecten toegewezen. Met deze recreatieve voorzieningen en andere bezienswaardigheden wil Appelscha de economie van het dorp versterken. Een grotere doelgroep kan nu aan zijn trekken komen. Voorzitter Jongsma: ‘Zwart-wit gezegd komt hier de man met de pet, mensen met een thermoskan koffie in de achterbak. Wat wij nu willen creëren is meer veelzijdigheid, cultuurhistorische recreatie wat het niveau van het toerisme een impuls geeft.’ Mensen kwamen al wandelen in de bossen, maar zullen wellicht nu gericht naar Appelscha komen en behalve dat ze de uitkijktoren beklimmen en het cachot bezoeken ook een kijkje nemen bij andere toeristische attracties in Appelscha. Henk Jongsma denkt dat deze nieuwe toeristische mogelijkheden meer horeca met zich mee gaat brengen in het gebied, wat extra arbeidsplaatsen oplevert, een van de doelstellingen van het LEADERprogramma.
Volgens Vronie zijn de projecten een goed voorbeeld van wat Europa bedoeld heeft met deze subsidiemogelijkheid. ‘Het gaat om kleinschalige plattelandsprojecten die een impuls geven aan het toerisme. De projecten zijn vanuit de gemeenschap ontstaan, bottom-up, zoals wij dat graag zien.’ Maar in mooie natuurgebieden heb je nu eenmaal met regelgeving te maken. Oldersma: ‘Dit prachtige stuk natuurgebied, daar willen we de mensen van laten genieten, maar zonder toestemming vanuit de Natuurwetgeving lukt dat niet.’ Volgens Jongsma loopt het allemaal wel los. ‘Mensen komen hier om te wandelen in de natuur. Wat wij willen, is ze net dat beetje extra geven wat de komst naar Appelscha afmaakt.’ Inmiddels worden Belvedère en het cachot goed bezocht en komen er steeds meer nieuwe initiatieven om iets in Appelscha te doen. De realisatie van het openluchttheater zal dit nog meer ten goede komen. De aanjaagfunctie met LEADERsubsidie heeft zijn werk gedaan.