De Fries uit Drachten verlangt naar scheepvaart op zijn ontdempte Moleneind. De Groninger stadjer droomt van ontdempte diepen. En de Drent… Die droomt niet, die ontdempt gewoon en graaft waar doorvaart nodig is. Peter de Kan en Wim Boetze bezochten de Vaart in Assen en de Hoofdstraat in Hoogeveen.
De Vaart in Assen
Loenen aan de Vecht, Krimpen aan de
Lek en Assen aan de Vaart: dit zou de heilige triptiek van het Hollandse
waterwonen kunnen zijn; alle monumentale grachten uit de zeventiende eeuw even
niet meegerekend.
Hoe dan ook, wij van het scanteam
openbare ruimte vinden dat Assen en zijn vaart een plaats op het erepodium van
de kanaalsteden verdient. Is er een kanaal dat je mooier naar het hart van een
stad leidt dan de Vaart naar Assen? Een barokker stadsentree is nauwelijks
denkbaar. Het hoge waterpeil in het brede kanaalprofiel maakt er samen met de
1600 meter kaarsrechte kanaallijn een vorstelijk ‘grand canal’ van. De
bebouwing langs beide kanaaloevers is gevarieerd en doorlopend interessant in
bouwstijlen. De nabijheid van het water voelt prettig, evenals de royale…
De Fries uit Drachten verlangt naar scheepvaart op zijn ontdempte Moleneind. De Groninger stadjer droomt van ontdempte diepen. En de Drent… Die droomt niet, die ontdempt gewoon en graaft waar doorvaart nodig is. Peter de Kan en Wim Boetze bezochten de Vaart in Assen en de Hoofdstraat in Hoogeveen.
De Vaart in Assen
Loenen aan de Vecht, Krimpen aan de
Lek en Assen aan de Vaart: dit zou de heilige triptiek van het Hollandse
waterwonen kunnen zijn; alle monumentale grachten uit de zeventiende eeuw even
niet meegerekend.
Hoe dan ook, wij van het scanteam
openbare ruimte vinden dat Assen en zijn vaart een plaats op het erepodium van
de kanaalsteden verdient. Is er een kanaal dat je mooier naar het hart van een
stad leidt dan de Vaart naar Assen? Een barokker stadsentree is nauwelijks
denkbaar. Het hoge waterpeil in het brede kanaalprofiel maakt er samen met de
1600 meter kaarsrechte kanaallijn een vorstelijk ‘grand canal’ van. De
bebouwing langs beide kanaaloevers is gevarieerd en doorlopend interessant in
bouwstijlen. De nabijheid van het water voelt prettig, evenals de royale ruimte
tussen de beide straatwanden ter weerszijden van de vaart.
Je zou denken: voldoende voor een
optimale schoonheidsbeleving. Maar nee, er moest nog een landmark in het beeld.
De 23 meter hoge hameitoren van de nieuwe Witterbrug steekt nu als een naald in
de ‘rug’ van de vaart. Overigens was De Kan hier minder gebelgd over dan
Boetze. Een beoordelingsverschil waar we als team nog niet eerder mee te maken
hebben gehad. Gevraagd naar de mening van enkele passanten bleef de waardering
voor de kanaalnaald fifty-fifty.
Alleen, we kwamen niet voor dit
oponthoud. Het echte hoogtepunt zou het uitgegraven laatste stukje vaart zijn,
bekend als de Kolk. In 2008 veranderde een parkeerterrein hier in een
bevaarbaar kanaaleind. Een relatief kleine ingreep met een groot effect. De
zomervloot met vaarrecreanten maakt van de Kolk weer een levendige haven. Een
aanwinst voor het stadsbeeld. Tenminste, voor zover je het vanaf de kaden
bekijkt. Zittend achter een biertje op één van de terrassen op de Markt, niet
meer dan tachtig passen van het kanaal, is elk contact met het water verdwenen.
Hier zit je aan het voeteneind van het kanaal, terwijl het kanaal zelf volkomen
uit beeld is. Wél zichtbaar is de hoge betonnen rand van het kleine
manifestatieplein waar Assen af en toe van alles tussen kunst en kitsch op
wegzet. Terrasbezoekers vinden het leuk om schepen te zien, scheepslui vinden
het leuk om te koersen op een gezellig stadsplein met terrassen. Daar moet dan
geen zet-daar-maar-neerbeleid aan kunst en cultuur tussen staan. Kunst- en
recreatieambities zitten elkaar hier in de weg. Zo aangenaam sober als het
kanaal zelf is, zo irritant is zijn eind. Eigenlijk is de ontgraving twintig
meter te vroeg beëindigd.
De Hoofdstraat in Hoogeveen
Eens was de Hoofdstraat het
centrale kanaal van Hoogeveen. In de jaren vijftig werd het kanaal gedempt.
Kanaal werd straat en de transporthandel maakte plaats voor de economie van de
middenstand. Deze groeide en bloeide en maakte van de straat een levendig
centrum. Zo ontwikkelde Hoogeveen zich van kanaaldorp tot regiostad.
Al die tijd bleef het kanaalbeeld
in de hoofden en harten van de Hoogeveners opspelen. Boekuitgaven met
historische kanaalfoto’s, tentoonstellingen over verveningen en turftransport –
allemaal onvoldoende om het kanaalverlies goed te kunnen verwerken. De bewoners
wilden water zien. Een volledig kanaalherstel met bevaarbaar water zat er niet
in, daarvoor was de demping al te veel vloer voor het zakencentrum geworden.
Maar voor een verwijzing naar het
kanaal was er nog wel een plaats.
Daarvoor werd in 2009 in
Hoofdstraat Noord 250 meter waterloop gegraven. Het water ligt er diep beneden
het straatniveau, gevat tussen een gemetselde muur en een grashelling. Het
beeld houdt het midden tussen een gracht en een langgerekte vijver. Voor een
hommage aan een nuchtere kolonievaart is in het ontwerp nogal veel vormwil
toegepast. Muren en muurtjes, gras- en traphellingen en na zonsondergang de
sophisticated verlichting op dit alles brengen je dichter bij een
design-ervaring dan bij de herbeleving van een kanaal. Er zou voor ons gevoel
al veel gewonnen zijn als de mooi ontworpen grasoever ook aan de westkant had
gelegen.
Van een andere orde is de
‘waterinjectie’ in Hoofdstraat Zuid. In 1995 kreeg beeldend kunstenares Karin
Daan opdracht het water symbolisch in de Hoofdstraat terug te brengen. Ze deed
dat in de vorm van een meanderend bassin waarin water over een lengte van 250
meter (toeval?) trapsgewijs afstroomt. Cascade,
de naam van het kunstwerk, wordt algemeen gewaardeerd. Op zonnige dagen werkt
Cascade als een magneet voor het winkelend publiek. Het is dan ontspannen
zitten op de betonnen rand, in nauw contact met het heldere stromende water.
De terreinverkenning kanaalnostalgie heeft ons geleerd dat
gemeentes die een kanaal-herbeleving willen, duidelijk moeten kiezen uit twee
soorten opdracht: 1. verwijs op kunstzinnige wijze naar een kanaal; 2. graaf
een kanaal.
