Ton Broekhuis (1951) brak als fotograaf door met het boek Een wijde blik verruimt het denken (1991, met teksten van Eddie Marsman) en was in 1990 initiatiefnemer van het Internationaal Fotofestival Noorderlicht in Groningen, waarvan hij meer dan twintig jaar directeur was. Als fotograaf ontwikkelde hij in de jaren tachtig en negentig een beeldtaal die als blauwdruk gezien kan worden voor een stijl die veel (landschaps)fotografen nog steeds inspireert.
Ton Broekhuis fotografeerde lange tijd voor Noorderbreedte en legde het fundament voor de beeldtaal: grote open vlaktes, vaak donkere luchten, strakke horizonnen. Landschappen met veel dreigende leegte, met daarin klein geplaatste visuele elementen. Die stijl, die manier van kijken, je zou kunnen zeggen dat elke (noordelijke) fotograaf op een of andere manier op de schouders van Ton Broekhuis staat.
Terloops
Toen zijn periode bij Noorderlicht erop zat, stortte Broekhuis zich op een serie boeken over zijn directe leefomgeving: natuurgebieden als De Weerribben, de Rottige Meente en de Brandemeer. Gedetailleerde en zorgvuldig gestileerde foto-impressies van veenmosrietland, trilveen en bos, sloten en water, gemaakt tijdens wandelingen. Dicht op de huid van de omgeving, alsof hij langzaamaan grip kreeg op het sublieme van haar vorm, groei en kleur.
Ondertussen liet hij de hond uit. Op een enkele foto schiet nog weleens een opvliegende reiger of een wolk spreeuwen door het beeld, of ziet de kijker de rug van een rietsnijder die aan het werk is. Het zijn terloopse elementen, heel onverwacht, alsof ze de fotograaf uit z’n concentratie willen halen.
Detail
Van de daaropvolgende serie fotoboeken De bloei voorbij kwam in november 2023 het derde deel uit. Hierin lijkt het hele oeuvre van Broekhuis samen te komen in een verzameling detailfoto’s van tuinplanten en een enkel diertje. Dat klinkt eenvoudiger dan het zich laat opschrijven. Een tak met een kers, een spruit uit een aardappel, een zaaddoos van een plant en voilà: nog steeds niks beschreven dat nieuwsgierig maakt.
Een grote verzameling gevonden tuinleven, snoeiafval, afgebroken takken, verrot blad. Dingen waar je normaliter achteloos overheen banjert, promoveert Broekhuis pagina na pagina tot hoofdrolspelers in theatrale scènes waar de schoonheid vanaf spat. De wereld zoals we die gewend zijn te zien, vervangt hij door het kleine en het ongeziene. Zo openbaart zich een nieuwe realiteit waarin je als kijker kunt ronddwalen en uiteindelijk gevangen raakt in een wonderlijke en sprookjesachtige kijkdoos. Het is alsof je door een vergrootglas over Broekhuis’ schouder meekijkt.
Een enkele keer wordt de reeks foto’s onderbroken door korte essays van Pauline Broekema, Auke Hulst en Herman Sandman, met fraaie bespiegelingen op het gefotografeerde. De houdgreep van het beeld wordt even onderbroken om de kijker op adem te laten komen.
Dieren, hekken, huizen, koppen
Broekhuis componeert zijn beelden strak en dwingend. De objecten hebben verzadigde kleuren en zijn geïsoleerd geplaatst in de verder gitzwarte achtergrond, schijnbaar opgediept uit het niets met steeds wisselend daglicht als lichtbron. Ze doen ons nadenken over kracht, verval, weemoed, verlangen, leven en dood.
We gaan zelfs dingen zien die er niet zijn. Poppetjes, misschien zelfs mensen. Dieren, hekken, huizen, koppen. Figuratie ontstaat in het hoofd van de kijker, bij gebrek aan begrip voor het sublieme van de natuur zelf. We zijn als kijker maar moeizaam in staat een close-up van een blad op een foto te zien als een blad. Het onbekende beeld moet verklaard worden en daarom zien we er meteen een landkaart in. Daar kan de fotograaf niets aan doen. Misschien nodigt de fotograaf hier de kijker uit om de ratio eens los te laten en mee te gaan op deze verwonderingsreis naar het dichtbije.
Ton Broekhuis heeft zichzelf in dit fotoboek overtroffen. Hij neemt de kijker niet slechts aan de hand als beschouwer van de wereld, maar dwingt die zijn vertrouwde blik op de wereld te vergeten en te herijken. Dit om de kijker werkelijk te leren kijken en vooral: te zien wat er voorheen niet leek te zijn.
Ton Broekhuis, De bloei voorbij: Ons hof 3. Vormgeving: Dirk de Jong, €45,50. Verkrijgbaar bij boekhandel Godert Walter of hier te bestellen.
