Elektriciteitsstation voor en door bewoners

De Zijpepolder bij Sint Maarten kenmerkt zich door leegte. De razende wind heeft er vrij spel. Een lange zichtlijn reikt bijna tot aan zee. Dat juist hier, waar niets anders gebouwd mag worden, een elektriciteitsstation moest komen, viel bij omwonenden verkeerd. Toch leek dit de uitgelezen plek.

Het wordt steeds drukker op het elektriciteitsnet bij Sint Maarten. In de omgeving wordt meer stroom getransporteerd door nieuwbouw van woningen, bedrijven, de Energy & Health Campus in Petten en door de teruglevering van zonne-energie. Bij Sint Maarten komen twee stroomnetten samen. Komt hier een elektriciteitsstation, dan kan het beide netten voeden en veel huishoudens en bedrijven van energie voorzien. In de open polder zijn daarnaast geen bomen en bebouwing die een belemmering vormen…

De Zijpepolder bij Sint Maarten kenmerkt zich door leegte. De razende wind heeft er vrij spel. Een lange zichtlijn reikt bijna tot aan zee. Dat juist hier, waar niets anders gebouwd mag worden, een elektriciteitsstation moest komen, viel bij omwonenden verkeerd. Toch leek dit de uitgelezen plek.

Het wordt steeds drukker op het elektriciteitsnet bij Sint Maarten. In de omgeving wordt meer stroom getransporteerd door nieuwbouw van woningen, bedrijven, de Energy & Health Campus in Petten en door de teruglevering van zonne-energie. Bij Sint Maarten komen twee stroomnetten samen. Komt hier een elektriciteitsstation, dan kan het beide netten voeden en veel huishoudens en bedrijven van energie voorzien. In de open polder zijn daarnaast geen bomen en bebouwing die een belemmering vormen voor de elektriciteitskabels onder de grond.

Spiegelpaleis

Tijdens een informatieavond in 2022 presenteerden netbeheerder Liander, ontwerpers en gemeente Schagen de eerste plannen voor het transformatorstation aan omwonenden. Ontstemd geroezemoes steeg snel op uit de zaal. ‘Mensen waren al niet blij dat hier een gebouw zou komen, maar toen ze het ontwerp zagen werden sommigen echt boos.’ Laura de Bonth, ontwerper bij Urban Synergy kijkt ernstig als ze eraan terugdenkt. Het eerste ontwerp staat inmiddels bekend als het spiegelpaleis. De gevel was volledig reflecterend, als een grote spiegel dat het landschap in zich opnam. Hierdoor zou het de kwaliteiten van de open polder versterken, zo was de gedachte van de gemeente en ontwerpers. Omwonenden waren het daar niet mee eens.

‘Bewoners wilden niet dat wij, als ontwerpers uit de stad, bepaalden wat in hun polder gebouwd werd’, vertelt De Bonth. ‘Het moderne ontwerp paste volgens hen niet bij de identiteit van de Zijpepolder.’ Tessa van der Voet, omgevingsmanager bij Liander, knikt: ‘Mensen waren echt ontstemd. Er was simpelweg te weinig draagvlak om dit gebouw op deze wijze hier neer te zetten. We besloten in samenspraak met de gemeente voor een unieke oplossing: bewoners nauw betrekken bij het ontwerp van het transformatorstation.’

Hek van de dam

Liander en Gemeente Schagen organiseerden drie werksessies met een groep omwonenden. Gerjan Streng, architect bij Bright, was daarbij: ‘Het was duidelijk dat wij als ontwerpers niet goed hadden begrepen wat men belangrijk vond. Tijdens de eerste sessie vroegen we bewoners daarom hun polder te omschrijven; welke kenmerken waren voor hén belangrijk? De antwoorden liepen uiteen: van landbouw en tractoren, tot wind.’ De wethouder van de gemeente bakende het onderwerp af en leidde het gesprek in juiste banen. Hij vertelde waarvoor de ideeën van bewoners nodig waren en welke plannen en vergunningen rondom het elektriciteitsstation vast lagen.

De ontwerpers deden een stapje terug en lieten bewoners met elkaar sparren. ‘Aan het eind van de avond kwamen ze tot een gedetailleerd beeld van de polder waar iedereen zich in konden vinden.’

De ontwerpers gingen terug naar de tekentafel. Ze vertaalden de kenmerken naar vier ontwerpen, voor zowel het gebouw als de inrichting van het terrein rondom. Zo zorgden struiken en een specifieke positionering dat het gebouw van ruim vier en halve meter hoog minder zichtbaar werd voor omwonenden.

De tekeningen werden tijdens de tweede werksessie besproken. Omwonenden reageerden enthousiast op een ontwerp met een houten gevel. Streng: ‘”Hek van de dam”, zo noemden we het. Dit ontwerp deed deelnemers denken aan de hekken die in de polder staan.’ Hek van de dam leek het tegenovergestelde van het spiegelpaleis. Geen moderne, weerkaatsende spiegels met rechte randen, maar zacht hout dat speels naast elkaar ligt. Een gebouw van materialen en vormen die je in de polder terugvindt. Dit voelde natuurlijk, vonden bewoners.

In de derde werksessie werden details besproken. Streng: ‘De weerstand die sommigen in de eerste sessie uitstraalden was nu omgeslagen naar enthousiasme.’ Tot slot presenteerden de bewoners het definitieve ontwerp trots aan de rest van de buurt.

Succesverhaal

Van der Voet glimlacht voorzichtig als ze vertelt over het participatieproces: ‘Het is echt uniek wat we hebben gedaan. De Zijpepolder is een bijzonder landschap. Ontwerpers, bewoners en overheden hadden allemaal een ander idee over hoe daarmee om te gaan. Ik ben blij dat alle stemmen in dit project gehoord zijn en dat we iets bouwen waar de meerderheid zich in kan vinden.’

Projecten als deze staan onder druk, omdat de energietransitie snel moet. Daarom was de samenwerking met de gemeente en wethouder van groot belang voor het succes van Sint Maarten, volgens De Bonth: ‘Als we de ruimtelijke kwaliteit willen waarborgen, is een hele strakke en goede samenwerking tussen netbeheerders, overheid en ontwerpers nodig.’

Ondanks het succes bij Sint Maarten is deze werkwijze volgens Van der Voet niet voor ieder project geschikt. ‘Bouw je een transformatorstation aan de rand van een bedrijventerrein, of in een omgeving waar maar drie mensen wonen, dan is zoveel participatie onnodig. Het is een grote investering die maatschappelijk verantwoord moet zijn. Ieder project is maatwerk.’ Van der Voet heeft wel van Sint Maarten geleerd. ‘Ik ga nu sneller met bewoners in gesprek als ik het idee heb dat ze iets niet lekker zit.’

Tot 2033 verwacht Liander alleen al in Noord-Holland 42 grotere en 40 kleinere elektriciteitsstations te bouwen of uit te breiden

Energielandschap van de toekomst

Sinds begin dit jaar geldt de Omgevingswet, die regels over natuur, bouwen en andere ruimtelijke ontwikkeling voorschrijft. In de Omgevingswet is participatie een belangrijke pijler. Belanghebbenden, waaronder bewoners, moeten vroegtijdig worden betrokken bij besluitvorming. Hoe dit er per project uit moet zien staat niet in de wet. De Bonth: ‘In veel gevallen zal het niet zo uitgebreid zijn als bij Sint Maarten, maar dat bewoners steeds meer gehoord worden staat vast.’

Sint Maarten is slechts één van de plekken waar het elektriciteitsnet vol zit. Niet alleen nieuwbouw, maar ook de energietransitie speelt daar een rol in. We ruilen steeds vaker gas in voor stroom. Dit gaan we terugzien in ons landschap. Tot 2033 verwacht Liander alleen al in Noord-Holland 42 grotere en 40 kleinere elektriciteitsstations te bouwen of uit te breiden, 6000 kilometer kabel aan te leggen of te vervangen en 6600 elektriciteitshuisjes te vervangen of nieuw te plaatsen. Streng: ‘We moeten er nou eenmaal aan geloven dat er veel gebouwd gaat worden, dat is onderdeel van de energietransitie. Ik hoop dat Sint Maarten een voorbeeld wordt. Als ontwerper of netbeheerder verander je een omgeving die niet van jou is. Geef een stem aan degenen die jouw bouwwerk dagelijks zien.’