Noorderbreedte geeft een podium aan literair talent van NOORDWOORD, de organisatie die vanuit de stad Groningen het enthousiasme voor literatuur aanwakkert. Elk kwartaal lees je één column in het blad en twee columns online. Nu Bauke Vermaas.
Begin januari kregen onderzoekers Europees geld om in Drenthe onderzoek te doen naar het weer op exoplaneten die miljoenen lichtjaren van ons vandaan staan. Ik hoop dat ze spectaculairder weer zullen treffen dan ik, toen ik op een saaie, grauwe winterdag het onderzoeksgebied bezocht.
Ik wandel vanuit het dorpje Buinen naar het gebied waar de telescoop zou moeten liggen. Er is geen poort, of zelfs maar een bord, maar ik zie meteen waar het LOFAR-gebied begint door een feeërieke laag mist die over de smalle landweg ligt. Achter de mist begint een antenneveld dat tegelijk een vogelrijk natuurgebied is. Ik heb thuis gelezen dat er ‘s zomers allerlei bijzondere planten zouden moeten bloeien, maar op deze grauwe dag zie ik alleen gras, met hier en daar wat bruine plekken verdord bloeigewa…
Noorderbreedte geeft een podium aan literair talent van NOORDWOORD, de organisatie die vanuit de stad Groningen het enthousiasme voor literatuur aanwakkert. Elk kwartaal lees je één column in het blad en twee columns online. Nu Bauke Vermaas.
Begin januari kregen onderzoekers Europees geld om in Drenthe onderzoek te doen naar het weer op exoplaneten die miljoenen lichtjaren van ons vandaan staan. Ik hoop dat ze spectaculairder weer zullen treffen dan ik, toen ik op een saaie, grauwe winterdag het onderzoeksgebied bezocht.
Ik wandel vanuit het dorpje Buinen naar het gebied waar de telescoop zou moeten liggen. Er is geen poort, of zelfs maar een bord, maar ik zie meteen waar het LOFAR-gebied begint door een feeërieke laag mist die over de smalle landweg ligt. Achter de mist begint een antenneveld dat tegelijk een vogelrijk natuurgebied is. Ik heb thuis gelezen dat er ‘s zomers allerlei bijzondere planten zouden moeten bloeien, maar op deze grauwe dag zie ik alleen gras, met hier en daar wat bruine plekken verdord bloeigewas. Er zijn ook weinig vogels. Ik zie wat ganzen, een koppel zwanen en een troepje eenden; te weinig om te betreuren dat ik niet meer van vogels weet.
Door de kille kaalte is de magie van de wetenschap misschien wel beter zichtbaar dan op een bloeiende zomerdag. Het begint, nog voor mijn entree door de mist, met een paar mysterieuze, zwarte dozen, zo laag en zo ver weg dat ik twijfel aan wat ik zie. Ligt daar echt iets zwarts, met kleine paaltjes als satéprikkers eromheen, of is het een luchtspiegeling?
Collage van papier met schelpen, stenen en mos − geïnspireerd op de verhalen van Vermaas
LOFAR
LOFAR is de grootste radiotelescoop ter wereld. Met laagfrequente radiogolven uit de ruimte brengt LOFAR het ontstaan van de eerste sterrenstelsels, zwarte gaten en gaswolken vlak na de geboorte van het heelal in beeld. De plek in het lege Drentse landschap is ideaal, omdat er weinig verstoring is van menselijke signalen. Doordat rondom de antennes bovendien een natuurgebied is gerealiseerd, blijft die rustige situatie behouden. Het enige menselijke signaal dat in de weg zit, is de FM-radio, maar daar meet LOFAR omheen: in de zwarte dozen zitten antennes verpakt die kortere radiogolven meten en de paaltjes eromheen meten juist radiosignalen met langere golflengtes dan FM. Alle stations samen (in het Drentse LOFAR-gebied, maar ook daarbuiten, op verschillende plekken in Europa) vormen de telescoop waarmee astronomen kosmische explosies, zonnestormen en supersnel draaiende neutronensterren kunnen waarnemen.
Een andere stilte
Ik ben al meerdere stations en – toch nog – een aantal informatiezuilen gepasseerd als ik ook de natuur rondom de antennes kan ervaren. Dwars door het broedgebied loopt een route naar de andere kant van het gebied. Een echt pad zie ik niet, maar wel een routepaaltje en een bord dat zegt dat ik hier buiten het broedseizoen welkom ben. Mijn voeten maken al snel vervaarlijk soppende geluiden. Ik richt me op het bruggetje in de verte en hoop dat ik niet in het moeras wegzak, want er is hier niemand die me kan helpen. Na de brug kruist het pad een meanderend riviertje en loop ik dwars door één van de LOFAR-stations. Ik kan de dozen en paaltjes aanraken maar ik doe het niet, misschien om de magie voor mezelf niet te verbreken.
Op het versleten landweggetje terug naar Buinen denk ik na over de stilte die aanleiding was om de LOFAR-antennes hier te plaatsen. De natuur is niet geluidloos en zoals overal in Nederland is de bewoonde wereld ook hier niet ver weg, waardoor echte stilte een illusie is. Het natuurgeluid wordt gedragen door het geruis van een verre autoweg. Toch is de stilte anders dan thuis, want ik heb kilometerslang geen mens gezien.
Deze stilte heeft een leegte over zich, die mij onverwacht toegang geeft tot woorden die diep vanbinnen verbleven. LOFAR gebruikt de lege stilte om fenomenen diep in het heelal te bestuderen, zoals het ‘ruimteweer’ in verre zonnestelsels en hoe exoplaneten zich daartegen teweerstellen. Het gebeurt oneindig ver weg, wordt opgevangen in platte zwarte dozen en door wetenschappers verwerkt, zodat uiteindelijk iets van de mist optrekt die over het ontstaan van ons heelal ligt.
Noorderbreedte geeft een podium aan literair talent van NOORDWOORD, de organisatie die vanuit de stad Groningen het enthousiasme voor literatuur aanwakkert. Elk kwartaal lees je één column in het blad en twee columns online. Nu Bauke Vermaas.
