Het dorpje Loon (circa driehonderd inwoners) ligt direct ten noordoosten van Assen. Het dorpsgebied wordt tegenwoordig door de spoorlijn Assen-Groningen en het Noord-Willemskanaal gescheiden van de Asser woonwijk Marsdijk. Deze is nog net links op de luchtfoto zichtbaar.
Loon is een oud dorp. Het was al een boerendorp toen Assen nog niet meer was dan een kruising van een paar zandwegen. De naam, vroeger ook wel als ‘Loen’ gespeld, wijst op een vroeger bosrijke omgeving. ‘Loo’ duidt op een voor bewoning en agrarische activiteiten geschikte open plaats in het bos. Dat moet ongeveer de situatie zijn geweest rond de zesde eeuw na Christus. Geleidelijk aan heeft het dorp zich ontwikkeld tot een karakteristiek esdorp waarvan de kenmerken nog steeds aanwezig zijn.
Het dorp ligt op de Rolderrug. Deze loopt parallel aan de Hondsrug en is op veel plaatsen in het landschap duidelijk zichtbaar. Ook Schoonloo, Grolloo, Rolde, Balloo en naar het noordwesten Vries, Donderen, Bunne en Peize liggen op deze Drentse rug. Alle genoemde dorpen zijn esdorpen; de akkerbouwcomplexen (essen) werden op de rug aangelegd, waardoor ze uiteindelijk allemaal een min of meer langgerekte vorm kregen. De es van Loon ligt als het ware als een puntmuts over het dorp, waarbij de punt naar het noordwesten wijst.
Het gedeelte rechts van het dorp zijn oorspronkelijk de ‘goorns’. Die waren bij de bewoners van het dorp in gebruik als een soort volkstuin. Ieder boerengezin had een akkertje van drie tot vijf are waarop men de eigen groenten teelde. Iets naar boven lagen de zogenoemde lienstukken. Op deze akkertjes werd vlas verbouwd. Boven het dorp zien we de echte es, nog steeds een landbouwgebied met veel akkers, waarbij het open karakter wordt geaccentueerd doordat het complex helemaal omzoomd wordt door bomen. De ‘staatsspoorlijn’ is aan het eind van de negentiende eeuw in feite dwars over de ‘Looner Esch’ aangelegd.
Zwienehoven
Naast de essen zijn de groenlanden bij de beek karakteristiek voor een esdorp. Het Looner Diep stroomt vanuit het zuiden rakelings langs het dorp. Mooi is te zien hoe het dorp is gesitueerd tussen de groenlanden en de es. Aan de zuidkant van het dorp liggen kleine perceeltjes grasland tussen de boerderijen. Dit waren de zogeheten huisweiden, van oudsher bij de boeren in gebruik als kalverweitjes of ‘zwienehoven’. Vlak bij huis, dus gemakkelijk uit oogpunt van toezicht en voederen.
Ten zuiden en ten oosten van het dorp liggen de graslanden langs het Looner Diep. Op meerdere plekken zijn, dwars op de beek, de houtwallen tussen de groenlandpercelen zichtbaar. De scheiding tussen de groenlanden en de es wordt gevormd door de Koeweg. Hierover werden de runderen dagelijks van potstal naar de weidegebieden gedreven.
Op de foto is het meanderende Looner Diep rechtsonder duidelijk zichtbaar. Het betreft juist het gedeelte van de Drentse Aa dat de Rolderrug doorsnijdt, waardoor het lijkt alsof de beek zich hier enorm diep in het landschap heeft ingesneden.
Zandweg
De weg van Balloo naar Loon loopt over de Rolderrug, vanuit de fotohoek rechtsonder, naar het dorp. Het is een belevenis om hier op de fiets het diepe dal van het Looner Diep te doorkruisen. Fraai is te zien dat in het verlengde van deze weg vroeger vanuit het dorp een zandpad rechtdoor over de es liep. Op de luchtfoto is het voormalige wegtracé als een lichte streep in de akkers zichtbaar. Halverwege de negentiende eeuw liep deze zandweg naar het Messchenveld, dat behoorde tot het dorpsgebied, de marke, van Loon. Op de lijn waar nu het Noord-Willemskanaal zichtbaar is, stroomde toentertijd een tak van de Drentse Aa, waarlangs de boeren van Loon ook groenlanden hadden. Meer naar het noorden komt deze tak van de Drentse Aa in het landschap weer tevoorschijn als het Eischenbroekse Loopje, dat verderop overgaat in het Zeegserloopje. Overigens is aan de noordoostkant van het dorp ook nog en oud wegtracé als een lichtgekleurde bocht in de es zichtbaar. Hierover kwam het verkeer vanuit Taarlo en Gasteren het dorp binnen.
De bovenkant van de luchtfoto laat mooi het besloten karakter van het Noord-Drentse esdorpenlandschap zien. In het midden, bijna boven in de foto, is het industrieterrein Vries/Tynaarlo, ingeklemd tussen Noord-Willemskanaal en de A28, als witte vlek zichtbaar. En wie heel goed kijkt, ziet linksboven aan de horizon de witte silo’s van zowel de suikerbietenfabriek in Hoogkerk als die in Groningen staan!