In “Het schuldige landschap” verdedigt Floris van den Berg zijn agressieve pessimisme met een beroep op klimaatproblematiek, onrecht jegens dieren en het verdwijnen van “echte”, ongereguleerde natuur. Maar waarom laat een oproep voor een duurzame toekomst, minder bio-industrie en meer natuur me misselijk achter?
Prikkeldraad
Dat is omdat het meer sensatie is dan filosofie. De idealen in dit stuk zijn overschaduwd door harde, opzwepende en bij vlagen overbodige retoriek. Alsof megastallen niet erg genoeg zijn zonder mensen te beledigen met een misplaatste opmerking over de holocaust. In totaal is ruim driekwart van het essay een uitvoerige beschrijving over hoe schandalig de stand van zaken is. Het probeert een situatie schetsen waarin “we leven en blijven leven in een schuldig landschap, zonder hoop”. Maar na deze uitgebreide ontmoedigingscampagne schrijft Van den Berg voor dat we tóch de moreel juiste keuze moeten maken.
Het ergste is dat Van den Berg in dat laatste gelijk heeft. Het klimaat staat er niet goed voor, met als grote “boosdoener” de bio-industrie, en met als slachtoffers dieren, de natuur en als dit zo doorgaat wij zelf. Maar waarom verpakt hij een moreel bejubelbare boodschap dusdanig dat niemand er naar wil luisteren? Dat niemand het serieus wil nemen? Als ik een betekenisvol cadeau koop voor mijn moeder, verpak ik het toch ook niet in prikkeldraad? Van den Berg snijdt zichzelf zo in de vingers; het klimaat bescherm je niet door mensen in de verdediging te dwingen.
De wereld redden
Daarnaast heb ik nog tal van andere bedenkingen, die ik hier beperk tot de landschapsvraag. Van den Berg zet zich namelijk af tegen de vraag van wie het landschap is. Volgens hem is reflectie op een kleine schaal pas zinvol wanneer problemen op de grote schaal zijn opgelost. Oftewel: ga eerst maar eens de wereld redden, dan kunnen we daarna bezig met het veiliggestelde landschap. Deze conclusie is paradoxaal. De filosofische boodschap van het stuk is immers dat we een individuele morele verantwoordelijkheid hebben voor ons gedrag. Het is goed om veganistisch te eten, duurzamer te leven. Iedereen moet het doen voor het genoeg is, maar het is altijd beter dan niets. Maar dit is toch stapje bij beetje de wereld leefbaar houden door te doen wat binnen onze macht ligt, op de kleine schaal waar we invloed hebben? Wat dan weer deel is van het Van wie project: zoeken naar zij die zorg dragen voor het landschap.
Daarbij betoogt Van den Berg dat vragen van wie het landschap is, het concept eigendom impliceert. Bezit is namelijk een juridisch, menselijk construct. Dit verbinden met landschap economiseert het volgens hem, wat dan weer ecologische vernietiging mogelijk maakt. Van den Berg’s versimpeling hier laat ik met rust. Wel heb ik een andere vraag. Want hoe zit het met de titel: “Het schuldige landschap”? Schuld is toch een juridisch, menselijk construct bij uitstek? Dan is Van den Berg vatbaar voor zijn eigen argument: door schuld toe te schrijven aan het landschap, schuift hij de verantwoordelijkheid van mensen af. Terwijl een landschap natuurlijk helemaal geen schuld kan dragen. Een aannemelijker verklaring is dat hij denkt dat het landschap de sporen laat zien van onze daden: onze schuld. Maar dan zijn de titel en de eerdere quote misleidend, en gaat oprechte argumentatie wederom ten onder aan geforceerde sensatie.
Tot slot: heeft Van den Berg gelijk, bevat onze landschapsvraag inherent een denkfout? Simpel gezegd, nee. Zoals in het inleidende stuk bij het dossier Van wie is het landschap staat, gaat het ons om de vraag wie zich bekommert om het geheel. Hieraan speelt bezit een ondergeschikte doch belangrijke rol. Het heeft immers direct invloed op hoe iemand verbonden is met het landschap. En die relatie, tussen mens en landschap, is precies waar wij naar op zoek zijn.
Het gesprek
Daarom willen we zorgen dat u, als lezer met een eigen unieke connectie met het landschap, uw verhaal kan doen. Dit faciliteren is het doel van de discussiepagina. Mede hierom is besloten om een opiniestuk te plaatsen wat velen, inclusief mijzelf, tegen de haren in strijkt. Niet omdat het een mening is waar Noorderbreedte achter staat, niet om u te sarren: maar omdat ook het incidenteel overwegen van extreme denkers nieuw licht kan schijnen in een discussie. Al is het maar om een keer te zien waar je het niet mee eens bent.
Dus: wat vindt u? Gaat het relaas van Floris van den Berg te ver? Helpen harde woorden het klimaat redden? Van wie is het landschap – en wie gaat ervoor zorgen, voor het te laat is? Reageer hieronder!
