Vlakbij mijn werkplek in de Blokhuispoort in Leeuwarden groeien brandnetels. En fluitekruid, en duizendblad, en veldzuring. Planten die een mens gewoonlijk geen bijzondere blik waardig keurt. Maar hier op de kleine luchtplaats van de voormalige gevangenis staan ze in keurig geschoffelde borders. Tussen de planten loopt een lusvormig pad, vanaf een verhoging klatert een watervalletje naar beneden.
Het is de ‘Honeysuckle Blue(s) Garden’ van kunstenaar en textielontwerpster Claudy Jongstra die tussen de strenge bajesmuren tijdelijk wortel mag schieten. In 2016 schrokken de Engelse keurmeesters van de prestigieuze Chelsea Flower Show zo van het idee van brandnetels in een tuin dat Jongstra er toen pardoes een vergulde zilveren medaille mee won. Elke Engelse tuinman zou een brandnetel onmiddellijk verwijderen, niet Jongstra die met haar ontwerp toont welke onvermoede grondstoffen er schuil gaan in ogenschijnlijk onaanzienlijke flora. Met de brandnetels bijvoorbeeld werd in Schotland het Harris tweed geel en donkergroen gekleurd. In de hal van de Suikerfabriek in Groningen laat Jongstra met de imposante en indringende installatie ‘Woven skin’ overigens zien wat er met die plantaardige verfstoffen allemaal wel niet mogelijk is.
Aangewaaide invloeden van buiten, het denken buiten de aangeharkte perken, daar is het tijdens dit culturele hoofdstadjaar nogal eens naar zoeken.
Dertig kilometer verderop. Op een akker aan de Oudebildtdijk steken zo’n vijftig soorten de groene kop boven het maaiveld. Het gewassenveld toont welke gewassen er de afgelopen 500 jaar op het Bildt hebben gegroeid of nog groeien, van kanariezaad tot kapucijners. Een wapperende vlag en een vrolijke bloemenborder omlijsten deze ode aan de oogst.
Daar is natuurlijk niets op tegen. Maar het is wel de zoveelste viering van de eigen identiteit. Want er lijkt maar geen einde te komen aan de heropvoeringen van historische gebeurtenissen, de odes aan eeuwenoude gebruiken en lofzangen op plaatselijke helden. En om de genderkloof tussen held en heldin te dichten krijgen een aantal Friese vrouwen nu ook nog een monument.
Allemaal reuze sympathiek en goed bedoeld – het Friese publiek kan er maar geen genoeg van krijgen – maar uit de som der dingen stijgt zo onderhand een penetrante chauvinistische geur op. Een vruchtbare bodem, grote namen, de unieke sociale cohesie, wij zijn ‘it beste fan d’ierde’ toeteren al die LF2018-evenementen. Culturele Hoofdstad verzandt zo regelmatig in een hoogmis voor eigen parochie. De Friese uniciteit wordt uitbundig gevierd, de mienskip de hemel in geprezen, de eigen beeldschone en fris gewassen navel als middelpunt van het blikveld.
‘Finsters iepen’ riep cultuurgedeputeerde Jannewietske de Vries in 2007 toen ze bedacht dat Leeuwarden of heel Friesland – dat verschilde nog wel eens – Culturele Hoofdstad van Europa moest worden. De provincie moest de vensters openzetten voor de rest van het universum. De wereld zou Friesland zien en Friesland de wereld. Naar dat laatste zocht ik nu, waar waren die wereldse invloeden, waar de onderwerpen die het provinciale overstijgen, waar de brandnetels tussen de pompeblêden?
En gelukkig, tussen de chauvinistische ketelmuziek zijn nog genoeg invloeden van buiten te vinden. Sommigen zijn niet te missen. Zoals het groot opgezette ‘Lost in the greenhouse’ van Orkater, een voorstelling in een kassencomplex in Sexbierum over Poolse plukkers, Friese stijfkoppen en het Europa van nu. Helemaal geslaagd is dit muziektheaterspektakel niet, er zijn wat overbodige verhaallijnen en plotselinge stemmingswisselingen, maar over zijn geheel weet dit drama over Oost-Europese weemoed en de pijnlijke kanten van arbeidsmigratie te raken.
In de botanische tuin De Kruidhof zie ik iets kleins. ‘Landscape’ van Tomas Libertiny is een vaasachtige sculptuur gemaakt van was, met de hulp van 40.000 honingbijen. Het beeld is een metafoor voor de samenwerkende krachten in de natuur en tegelijkertijd een waarschuwing voor de massale bijensterfte, een thema dat dit jaar centraal staat in de botanische tuin in Buitenpost. In de panden van het voormalige Fries Museum aan de Leeuwarder Tweebaksmarkt zie ik globale urgentie in het groot. De manifestatie ‘Places of hope’ is een vrolijke verkenning van de toekomst waarin alle problemen van nu met een positieve blik worden benaderd, van stijgende zeewaterspiegel tot lichtoverlast en van natuurinclusieve landbouw tot een duurzame infrastructuur; met in de kelder zelfs een uitgestrekt waddenlandschap.
Soms is die blik op buiten heel eenvoudig, zoals de Ierse voorstelling ‘Alien Documentary’ van Una McKevitt waarin drie theatertechnici een gesprek voeren dat letterlijk uit het leven is gegrepen. Even bevind ik me achter de coulissen van een theater in Dublin in een klein en kwetsbaar stuk dat zich laat genieten als een goed geschreven kort verhaal. Helaas zien slechts zestig mensen deze bekroonde buitenlandse voorstelling, voor internationaal toptheater is zelfs dit jaar nauwelijks belangstelling.
Drukker is het bij een verwante vorm van documentair theater. ‘Wereldburgers van de Voorstreek’ komt voort uit een samenwerking tussen theatergezelschap Tryater en journalisten van de Leeuwarder Corant. Interviewfragmenten worden nagespeeld en gemonteerd in een caleidoscopische blik op een multiculturele winkelstraat.
Ik zit op de tribune in het voormalige pand van Bever Zwerfsport aan de Voorstreek, ik hoor de verhalen van de winkeliers en ik kijk door de grote etalageramen naar buiten, naar de wereld. De stad is een kijkdoos geworden. Theater en werkelijkheid, poëzie en straattaal, mooi en lelijk lopen door elkaar heen. Het is de beste LF2018-voorstelling die ik tot nu toe zag.
Adwin de Kluyver is schrijver en woont in Leeuwarden. Voor Noorderbreedte beschouwt hij Leeuwarden-Fryslân 2018.
Waarheen, waarvoor
Places of Hope, Kanselarij, Leeuwarden – t/m 25 november, don. t/m zon., toegang gratis
Tentoonstelling over het Nederland van de toekomst. Diverse ‘landmakers’ geven hun visie op de problemen van nu en de oplossingen voor morgen.
Honeysuckle Blue(s) Garden, Blokhuispoort, Leeuwarden – t/m 30 september, dagelijks geopend, toegang gratis
Winnend tuinontwerp van Claudy Jongstra met alledaagse planten en hun bijzondere toepassingen.
8ste Dag, binnenstad Leeuwarden – 8 juli, toegang gratis
Een vijf uur durende kettingreactie van epische proporties, met mensen, machines, bouwwerken, performances en 12.000 omvallende boeken.
Alle informatie over het programma van LF2018 op www.2018.nl
Lees de eerdere verhalen van Adwin de Kluyver over LF2018:
