Met de buurtbus, niet te verwarren met een belbus, kom ik ’s ochtends aan in een verlaten Overschild. De meeste bewoners zullen naar school of werk zijn. Door de straffe wind is het net niet warm onder de wolkeloze lucht. De bus stopt bij de kruising van de Graauwedijk en de Meerweg/Kanaalweg; het hart van Overschild. Binnen een steenworp van dit kruispunt staan maar liefst drie rijksmonumenten. Zo is naar links de Windlust te zien, een oude korenmolen. Het diverse huizenbestand voorziet de erkende monumenten van een typisch Groningse context. In het zonlicht is de rustieke sfeer bijna tastbaar. Maar niet zo tastbaar als de gevolgen van de aardbevingen. Huizen staan scheef, in de muren zitten scheuren; hier en daar staat een ‘te koop’ bordje.
In dorpshuis De Pompel, ooit een basisschool, ontmoet ik Rob Gramberg en Cees Wildervanck. Beiden zijn vrijwilliger bij de Dorpsbelangenwerkgroep Versterking Overschild (DVO), de organisatie verantwoordelijk voor het DVO Witboek Overschild. Een document dat zowel befaamd als berucht is in het aardbevingsgebied, afhankelijk van wie je het vraagt.
Hoe begon Dorpsbelangenwerkgroep Versterking Overschild (DVO)?
Wat Overschild uniek maakt binnen de aardbevingsproblematiek is de schaal van versterking: een groot deel van het dorp gaat op de schop. Daarom vroeg de gemeente de bewoners om een dorpsvisie te ontwikkelen. Aldus begon de DVO, een vereniging van vrijwilligers uit Overschild. Elke week hebben we een vergadering, om de week vergaderen we met vertegenwoordigers van de gemeente en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG).
Aan de andere kant van De Pompel zit trouwens een versterkingspunt van de NCG. Maar de NCG heeft zelden duidelijk antwoord op onze vragen over de toekomst van onze huizen, ons dorp en onze mogelijkheden.
Gelukkig is ‘de Schildjer gaat zijn eigen gang’ niet voor niets een gezegde hier. We namen als DVO het heft in eigen hand: we zochten zelf de antwoorden. Onze wekelijkse vergaderingen en de verzamelde informatie hielden we bij in een groenboek. Zo heet een document waarvan de inhoud nog ter discussie staat. Toen we het uiteindelijk eens waren over de gehele inhoud, doopten we het groenboek om naar witboek.
Kunnen jullie wat meer vertellen over het witboek?
De DVO is een spreekbuis voor de dorpelingen. We nemen geen beslissingen, maar laten mensen zien wat de keuzes zijn: zodat er niet zomaar over de Schildjer heengelopen kan worden. In het witboek staan dus alle opties die je hebt tijdens het versterkingsproces, alle afwegingen die je moet maken.
Het eerste hoofdstuk gaat bijvoorbeeld over de eigen invloed van de bewoner. Vaak is onduidelijk dat een versterkingsadvies niet bindend is, dat je dus niet akkoord hoeft te gaan. Sterker nog, je kan zelf eisen stellen, hoewel dat het langzame proces nog verder vertraagt. Uiteindelijk is het doel van het witboek ervoor te zorgen dat Schildjers hun pad door de versterkingsoperatie vooruit plannen, wetend wat allemaal mogelijk is. Want hoe langzaam het versterkingsproces ook gaat, je kan altijd nadenken over je toekomst in Overschild. Of je toekomst elders, als je het niet ziet zitten.
We krijgen veel positieve reacties op het witboek. Mensen voelen zich minder machteloos over de rol die ze spelen in de versterking van hun huis. Aan de andere kant horen we ook dat als ons witboek op de keukentafel ligt, inspecteurs en adviseurs zich respectvoller gedragen. Alsof ze dan opeens de belangen van de bewoners serieuzer nemen.
Klinkt alsof jullie niet blij zijn met de NCG.
Laatst hadden we een vergadering waar Hans Alders, directeur van de NCG*, aanwezig was. Wederom hadden we onze vragen klaar, in de hoop op antwoorden zonder ons te stoten aan de muur van bureaucratie. Erg genoeg gaf Alders ook geen antwoord op onze vragen. Maar het werd erger. Op een gegeven moment was Alders aan het woord, over het tekenen van versterkingsadviezen. Half grappend zei hij toen dat, als bewoners niet mee wilden werken, hij persoonlijk met de burgemeester langs zou komen. Alsof hij de handtekeningen van bewoners, over de toekomst van hun huis, af wil dwingen. Dreigementen als deze vallen bij ons natuurlijk verkeerd. Al helemaal van een organisatie met als motto ’De bewoner voorop’.
In sterk contrast hiermee staat onze relatie met de gemeente. Deze samenwerking ging in het begin nog wat moeizaam, maar nu is de gemeente dé organisatie die voor ons door het vuur gaat. Daar hebben we ontzettend veel aan.
Met de NCG is het ook niet altijd zo geweest. Zo is Alders zich anders gaan gedragen door de jaren heen, hij draaide niet altijd zo om de zaken heen. Daarnaast is de NCG als instituut gebonden door de bureaucratie. Daardoor zit er afstand tussen de werknemers van de NCG en de bewoners. Elke vraag moet door papierwerk heen.
Wat betekent het eind van de gaswinning voor jullie?
Door de afgelopen maanden heen accepteerden we dat er ingrijpend versterkt moet worden, zelfs dat dit vaak sloop en nieuwbouw betekent. Toen kwam Eric Wiebes jubelend in alle media. De gaswinning stopt! De Groninger kan eindelijk rustig slapen! Tussendoor springt er voor ons een klein zinnetje uit: “pas op de plaats maken” met de versterking.
Dus weet niemand meer in hoeverre de versterking doorgaat. Ook wij niet; Schildjers in een huis dat soms al jaren geleden onveilig is verklaard. Er staat een koffertje vol basisbenodigdheden bij de deur, om snel uit dat onveilige huis te kunnen vluchten. Elke keer dat er iets verandert, staat het leven stil. Uiteindelijk is de onzekerheid het moeilijkst. Hoe kan je nog energie opbrengen om toekomstgericht te ondernemen, als de condities waaronder je dit doet constant veranderen?
Wederom staan de belangen van de Groninger niet voorop. Het besluit klinkt meer als ‘de gaswinst weegt niet meer op tegen de versterkingskosten’. Jammer, want sinds kort vergaderen we met Winy Maas (bekend architect van MVRDV) over een dorpsvernieuwingsplan: beslissen over de toekomst van Overschild als dorp. Maar of dat nog doorgaat zoals we eerst dachten…
Dorpsvernieuwingsplan?
Omdat de schaal van versterking in Overschild zo groot is, gaat het hele dorp er anders uit zien. De gemeente heeft een bekend architect in de arm genomen, Winy Maas, om die veranderingen vorm te geven met de dorpelingen. Hij wil van iedereen weten wat ze willen, wat leidt tot interactieve en druk bezochte vergaderingen.
Mooi is dat Maas de collectieve gevolgen laat zien van individuele beslissingen. Zo kwam de eerste vergadering ter sprake dat mensen overwegen hun huis achterop de kavel te herbouwen, verder van de drukke weg af. De tweede vergadering had Maas in modellen en beelden verwerkt hoe dat eruit zou zien. Als tien procent van de mensen hun huis naar achteren verplaatst, verandert er niet zoveel. Maar bij vijftig procent en meer zag Overschild er drastisch anders uit. Velen vonden deze verandering niet wenselijk: het dorp verdwijnt uit zicht. En dat nemen ze dan mee in hun uiteindelijke besluit.
Maas legt ons ook regelmatig nieuwe ideeën voor. Zo kwam hij laatst met het voorstel om een paadje om het dorp heen te leggen. Eigenlijk schotelt hij ons heel concreet haalbare luchtkastelen voor. Maar nu hangt dus flinke inkorting op de versterking in de lucht. Hoeveel toekomstplannen kunnen we ons permitteren, als buiten ons om een grootschalige ingreep in Overschild als onnodig kan worden bestempeld? Voor de zoveelste keer tasten Schildjers in het duister over hun veiligheid en hun toekomst.
Ondertussen ziet het er naar uit dat de versterking voor de kern van het dorp doorgang kan vinden. Over het buitengebied moet nog duidelijkheid komen. Pas in September 2018 horen we meer.
*Hans Alders is recent afgetreden als directeur van de NCG, omdat Eric Wiebes (minister van Economische Zaken en Klimaat) de versterkingsoperatie stopzette. Daarom kon Alders zijn afspraken in de regio niet nakomen. Hij uitte onvrede over deze niet-nagekomen beloften van het rijk aan de bewoners, waardoor volgens hem de NCG in een slecht licht kwam te staan. Zie ook: https://nrc.nl/nieuws/2018/05/30/hans-alders-stapt-op-als-nationaal-coordinator-groningen-a1604751
