Multifunctionele cijfers in Hollum, Ameland
Typisch Amelander huisjes, met een jaartal op de gevel. De cijfers zijn bijzonder omdat ze slordig en sierlijk tegelijkertijd zijn. Ik houd eigenlijk helemaal niet van kitsch, maar ik vind ze schitterend contrasteren met het keurige, strakke patroon van baksteentjes. Enkele cijfers zijn alleen leesbaar, of beter gezegd als nummer te herkennen, in de context van een getal. De zeven bijvoorbeeld. Valt daarbij nog om ook, naar links. De acht lijkt op de kop te staan, omdat de bovenste cirkel groter oogt dan de onderste. In werkelijkheid zijn ze even groot. Om ze optisch wel even groot te laten lijken, teken je de bovenste ring doorgaans kleiner.
Ik
vraag me af waarom de cijfers zo abstract zijn vormgegeven. Het kan de
esthetiek van die tijd zijn. Een andere mogelijkheid is onvoldoende vakmanschap
op het eiland. Veel boeren konden niet volledig bestaan van het boerenbedrijf,
een ambachtsman kon dat van zijn bedrijf evenmin. Daarom combineerden de smid,
schilder en timmerman hun ambacht met het werk thuis op de boerderij.
Behalve dat de getallen het bouwjaar vertegenwoordigen, voorkomen ze dat de
woning als een kaartenhuis in elkaar valt. Ze zijn namelijk ook ankers. Ankers
zetten balken die het huis dragen vast in de gevel. Een naald (veer) gaat
hierbij dwars door de muur en is achter de gevel bevestigd aan de balk. Aan de
buitenkant gaat een pin door ‘het oog van de naald’ (knoop) die zo de
constructie fixeert. Omwille van de vorm van sommige cijfers kun je ze niet
allemaal zomaar ringsteken, de knoop wordt dan ter plekke om het cijfer heen
gesmeed.
Dit verklaart ook de slashed zero,
de streep door de 0. Tegenwoordig dient deze soms om de nul beter te
onderscheiden van de letter o. Op de gevel is de slash van praktische
aard: om goed te kunnen ankeren.
De huizen zijn van kapiteins van de walvisvaart geweest. Deze zogenaamde
commandeurswoningen zijn gebouwd van de zeventiende tot in de negentiende eeuw.
Naast de jaartallen kenmerken horizontale rijen kartelranden de voorgevels. De
vorm en het aantal hiervan symboliseren de rang van de zeeman. Hoe meer, des te
hoger de status.
Het gerucht gaat dat bij een restauratie van een voorloper van de commandeurswoning ankers zijn verwisseld. Welk jaartal het ook is, met de nummering 1516, 1561 of zelfs 1615 blijft Johan Bakkerstraat 7 in Hollum het oudste (nog bestaande) huis op Ameland.
