Via auto, boot en bus komen we in Ballum, het prachtige brinkdorpje op Ameland. De eerste foto maakt Harry in de lommerrijke Camminghastraat waar aan weerszijden iepen staan. De foto betreft een eilander huisje dat gerenoveerd wordt. Het is een van de vele commandeurshuisjes. Later die dag vertelt burgemeester R. S. Cazemier dat de afgelopen jaren veel iepen zijn gesneuveld. ‘Ze zijn allemaal ingeënt tegen de iepziekte, maar dat heeft maar ten dele geholpen. De iepen zijn geplant na de Eerste Wereldoorlog. De bomen gaan honderd jaar mee. Je moet ze nu gaan vervangen. Maar hoe doe je dat: kap je alles in één keer of doe je het om en om. Er moet in ieder geval een bomenfonds komen om nieuwe iepen te kopen.’
Door de straten lopend zien we allerlei dorpselementen: bemoste dakpannen, muurankers, een bordje ‘Agentschap Leeuwarder Courant’, een bordje ‘Brandhout te koop (open haard) ( 5,- per zak’. Wat verder opvalt is de alleenstaande kerktoren voor de Nederlandse Hervormde kerk. Walviskaken dienen op een enkele plaats nog als afrastering. Op de hoek van de brink bevindt zich de Camminghahoeve voor in- en verkoop van kunst, antiek en curiosa. Corrie Scherjon bestiert met haar man de zaak. Ze woont al 31 jaar op het eiland. ‘Het is het mooiste dorp van Ameland en dit is het mooiste plekje van Ballum’, vertelt ze niet zonder enige trots.
Gasten van morgen
Behalve burgemeester Cazemier – zelden heb ik een burgervader meegemaakt die zo veel van de geschiedenis en cultuurhistorie van zijn eigen gemeente weet – vertelt ook voorlichter Jan Epping honderd uit over het wel en wee van Ballum. Het bijna 400 inwoners tellende dorp bestaat van het toerisme. Een grote camping, kampeerboerderijen, een hotel, cafés zijn de dragers van het toerisme. Epping: ‘In Ballum vinden we verder een supermarkt, een galerie, een dorpshuis, vliegveld Airport Ameland, een bungalowpark, fietsenverhuur, paardenverhuur, een manege en we hebben ook een arts en een tandarts. De openbare basisschool onderwijst zijn 36 leerlingen in drie klaslokalen met 9 leerkrachten.’
Van ouds her komen er veel Duitsers, 40 procent. De Duitse organisatie Charitas komt hier met veel kinderen. Jan Epping: ‘De Duitse kinderen van vandaag zijn de gasten van morgen.’
Camminghastate
Het gemeentehuis van Ameland bevindt zich aan de zuidkant van het dorp en is in 1992 gebouwd in afwijking van het dorpsraadadvies en dat is ook duidelijk te zien. Het ligt op de plaats waar vroeger het beroemde kasteel van de familie Cammingha stond, de erf- en vrijheren van Ameland. Deze Camminghastate, ook wel het Ballumer Slot genoemd, is in 1829 afgebroken. ‘De stenen van het oude slot zijn gebruikt om de dijken op Terschelling te versterken en dat doet natuurlijk extra pijn’, vertelt burgemeester Cazemier. In het gemeentehuis bevinden zich schilderijen waarop het slot in alle pracht en praal staat afgebeeld. In de raadzaal hangt overigens ook een curieus schilderij van de gehele koninklijke familie, geschilderd door Jan Kruis, bekend van de strip Jan, Jans en de kinderen.
Sobere begraafplaats
Burgemeester Cazemier is sinds 1994 werkzaam op het eiland. Ballum is het kleinste dorp. Leegstand komt niet meer voor. De huizen in het dorp worden bijna allemaal permanent bewoond. Vroeger was dat wel anders. We lopen van het gemeentehuis naar het kerkhof. Onderwijl vertelt Cazemier: ‘Het gebied buiten de dorpen was vroeger gemeenschappelijk bezit. De boeren lieten er hun vee weiden. Bij de toegangen in de dorpen had je veekeringen en rond de begraafplaats een muur om het vee buiten te houden. Het baarhuisje is een van de mooiste monumenten van Friesland: een grafmonument van de Cammingha’s.’ De stenen op de sobere begraafplaats zijn gaaf. Als de grafrechten verlopen zijn, worden de stenen verwijderd en geplaatst tegen de muur rond de dodenakker. Cazemier: ‘Het graf wordt geruimd en opnieuw gebruikt. Er zijn nog graven die voor eeuwig gebruikt worden. Tot de dag van de wederopstanding lig je dan op Ameland. Dat is toch prachtig.’
Meer cultuur dan natuur
‘Wij moeten het op Ameland hebben van onze dorpen. Toeristen gaan voor de bossen naar Terschelling en voor de duinen naar Schiermonnikoog. Wij hebben meer cultuur dan natuur. Je bent afhankelijk van het toerisme, dus besteden we veel aandacht aan de cultuurhistorische waarden van het eiland. We hebben drie beschermde dorpsgezichten met 141 rijksmonumenten. Het beleid is niet altijd zo geweest. Het is ook een vervelend verhaal, want je bemoeit je met de bouwplannen van iemand anders, je betaalt niets , maar je zegt wel hoe ze het moeten doen. Dat stuit vaak op weerstand. Om een en ander in goede banen te leiden zijn we bezig met een beeldkwaliteitsplan voor de dorpen,’aldus de burgemeester.
Nobel
‘Tussen 12 en 2 staat de zon te hoog, dan moet je niet fotograferen,’ aldus Harry Cock. Een goede gelegenheid om iets te nuttigen. We lopen naar hotel, café, slijterij Nobel. In de tuin staat een prachtige zandsculptuur van het Ballumer Slot, een kunstwerk dat geplaatst is tijdens de ambachtelijke dag en bespoten met haarlak tegen de weersinvloeden. Menigeen had al tegen ons gezegd: ‘Als je geen nobeltje gedronken hebt, ben je niet op Ameland geweest.’ Volgens de menukaart is het ene echte Amelander nobeltje ‘een likeur in 1902 in Ballum gemaakt door de familie Nobel volgens het geheime en daardoor unieke recept van Barend Willem Nobel. Per glas drie gulden. Flessen Nobeltje zijn alleen hier verkrijgbaar.’
Soort kwartetspel
Tijdens het verblijf bij Nobel vertelt Harry Cock hoe hij voor Noorderbreedte te werk gaat. ‘Ik heb voor deze opzet gekozen omdat ik vind dat er teveel horizonnen afgebeeld worden en te weinig mensen. Ik vind het leuk om de mensen die in de landschappen en de dorpen zijn er bij te betrekken. Dat wil niet zeggen dat ik alleen maar mensen fotografeer, maar ook menselijke dingen en sporen. In de dorpen gaan de veranderingen veel sneller dan in het landschap. Neem bijvoorbeeld het straatbeeld in de dorpen, de terrasstoelen en de mode van de bezoekers en inwoners.’
‘Het contact met de mensen vind ik heel leuk. Je hoort van alles. Als je vraagt of je mag binnenkomen zijn er steeds meer mensen die het niet leuk vinden. Een aantasting van de privacy. Bij een winkel of school moet je uitleggen waarvoor het nodig is. Je bent toch een soort voyeur. Kinderen blijven altijd zeuren en poseren, dan maak je een paar foto’s en dan zeg je, ga nu maar weer spelen, om vervolgens de foto’s te maken die je wilt.’
‘Per dorp maak ik zo’n honderd foto’s om uiteindelijk 26 voor Noorderbreedte te kiezen. Soms kom ik films te kort als ik op pad ben. Ik ga wel eens twee tot drie keer terug. De foto’s moeten vertellen wat ik gezien heb. Het is een soort kwartetspel. Je gaat dingen bij elkaar leggen die door vorm en inhoud bij elkaar horen.’
Kwalitaria
Na de maaltijd en het nobeltje lopen we naar de noordkant van het dorp. Daar bevindt zich de rijstal Le Cheval en daarachter het vliegveld met de 800 meter lange start- en landingsbaan. Volgens havenmeester Ton Ganzevoort uit Rolde een ongecontroleerd vliegveld. ‘Dat betekent dat ik geen toestemming mag geven om te landen. Ik verstrek alleen informatie, maar de piloot moet zelf beslissen of hij wil landen.’ De Havendienst is vrijwilligerswerk. Er zijn 15 havenmeesters die ieder twee weken werken. ‘Het is eigenlijk een werkvakantie.’ Per jaar zijn er zo’n 6500 vliegbewegingen. Dat betekent dat er ruim 3000 vliegtuigen landen. Het gros van de bewegingen komt van de twee toestellen van Ameland, een voor rondvluchten en een voor het parachute springen.
Teruglopend naar de bushalte passeren we zo’n uiterst lelijk met Europees geld bekostigde rotonde, even er na ligt Het Krûûspunt: een Kwalitaria. Hoe verzin je het.
