Frank Westerman, correspondent van NRC-Handelsblad in Moskou en mede-auteur van Screbrenica, het zwartste scenario (1997) raakte door zijn verblijf in Rusland en het tanende communisme aldaar, geboeid door de vasthoudendheid van de NCPN in de Rode Driehoek van Oost-Groningen. Hij schrijft: ‘Ik kreeg hetzelfde gevoel van gejaagdheid als in de herfst van 1989 toen de landen van het Oostblok een voor een met donderend geweld omgingen: Ho stop, geschiedenis, wacht op mij, ik wil erbij zijn.’ Toen in 1994 de communisten in Beerta een meerderheid (50,2%!) in de raad haalden (‘Wisten ze in Beerta dan niet dat de Berlijnse Muur was neergehaald?’) en hij las dat planologen en natuurbeschermers het Oldambt onder water wilden zetten, liet het idee hem niet meer los: de betovering van de standvastige Oost-Groningers moest beschreven worden.
Avontuur
Het boek is meer dan een streekgeschiedenis, het leest als een roman. Zelfs voor diegenen die deze geschiedenis al langer en veel directer meemaakten dan de nog vrij jonge Westerman (1964) en denken het allemaal beleefd te hebben, vormt de beschrijving van de opkomst en neergang van de rijke graanboeren in ’t Oldambt en het taaie verzet van de landarbeiders een avondvullend avontuur. De extreme uitwassen van rijkdom en armoe in de afhankelijkheid van het land, en de vanzelfsprekendheid van de opkomst van het communisme in de Rode Driehoek zijn uitgangspunt van het boek. Als een rode draad daardoorheen zien we de belangrijkste historische personages uit de streek: Sicco Mansholt en Koert Stek.
Van landbouwminister naar milieulobbyist
Sicco Mansholt is weliswaar geboren in het Marnegebied, bij Hornhuizen, maar kleinzoon van de uit het Duitse Ditzum afkomstige en eind vorige eeuw in Meeden neergestreken Derk Mansholt, die Das Kapital gelezen had en goed bevriend was met Domela Nieuwenhuis. Hij bracht het socialisme naar Oost-Groningen terwijl zijn kleinzoon de kleine boeren er weg zou saneren. Frank Westerman heeft Sicco Mansholt in zijn laatste jaren veel gesproken, teruggetrokken in zijn oude Saksische boerderij in het Drentse Wapserveen. De tragiek van de grote landbouwhervormer van het nieuwe Europa wordt doorleefd verteld. Van zijn eerste ministersdaad, het repareren van een kapotte ruit bij Koningin Wilhelmina, tot aan de tot nu toe onbekend gebleven feiten zoals de relatie die Mansholt had met de revolutionaire Duitse Petra Kelly van de Grnen, die zo jong is omgekomen, en het verdriet over deze relatie van Hennie Mansholt, Sicco’s vrouw. Door Petra Kelly ‚n door de publicatie van het rapport van de Club van Rome was Sicco Mansholt, de eerste Europese landbouwminister, 180 graden in zijn opvattingen gedraaid en een radicale natuur- en milieulobbyist geworden. Eeuwig spijt had hij dat hij de kleine boeren van hun erven verjaagd had met zijn grootschalige ideeën. Hij voelde zich schuldig over zijn oude herenboeren-kameraden, zoals Boelo Tijdens van de Stocksterhorn in de Dollardpolders, maar hij zag in zijn nadagen niet dat de graanlandbouw in Nederland het nog zou redden. En dan volgt het prachtige verslag van de enorme boerenopstand in 1990. Verbeten koppen in een recente geschiedenis.
Dollardkanaal
Koert Stek, nog steeds actief, is zuiver communist en zoon van Luppo Stek, die zich losmaakte van het vanouds aanwezige anarchisme in Oost-Groningen en zich aansloot bij de communisten en zo het eerste gemeenteraadslid van die partij in Beerta werd. Koert en Tjakkie Stek komen uitgebreid aan het woord over opkomst en (toch!) neergang van het communisme, de vroegere stakingen van de landarbeiders die het omgekeerde effect hadden: Oost-Groningen had als eerste streek in Nederland een hoge graad van mechanisatie. Als de arbeiders meer wilden verdienen, kochten de boeren net zo lief een dorsmachine of combine. Maar via natuurlijk verloop is ook de NCPN niet meer wat het geweest is: ‘1998: de Beertse bolsjewieken zijn hun magere meerderheid (50,2% oftewel zestien stemmen) kwijtgeraakt. Bejaardenhuis De Tjamme had bijna unaniem NCPN gestemd, maar in de vier jaar sinds de vorige verkiezingen waren er meer dan zestien communisten gestorven.’ Behalve over de stakingen en het communisme komt ook de natuurbescherming en de strijd tegen het Grote Dollardplan in de jaren zeventig uitgebreid aan de orde, inclusief onze ‘eigen’ Jan Abrahamse, mede-aanvoerder van de strijd die zich op moest stellen tegenover een onverwacht en klasseoverschrijdende eenheid van voorstanders van het plan, herenboeren ‚n communisten waren tot elkaar veroordeeld. Koert Stek zag in zijn dromen al Russische schepen vol Lada’s door het Oldambt varen en Boelo Tijdens en consorten wilden inpoldering en meer veiligheid. Door de radicale ommekeer in het denken van Mansholt hadden Jan Abrahamse en de zijnen er opeens een enorme bondgenoot bij: ‘Mijn wieg heeft een paar honderd meter van de Groninger zeedijk gestaan, de wadden zijn mij dierbaar’, zei Mansholt die vond dat de natuurbeschermers niet genoeg hun best deden!
Blauwe Stad
Treurig maar gelaten laat Koert Stek aan Frank Westerman zien waar ooit de sluizen bij de Punt van Reide voor het Dollardkanaal zijn gebouwd voor dertig miljoen ‚en weer afgebroken voor zeven miljoen. ‘Niets lukt hier’, schampert Koert, de Eemshaven niet, de industrie niet, het Dollardkanaal niet. Allen seksboerderijen en asielzoekers gedijen wel, en varkensboeren. En natuur natuurlijk, zoals Sicco het op het laatst voorspelde. Waar Koert nog met eigen handen aan de landaanwinning heeft staan werken, wordt nu weer prijsgegeven aan de vogels, zoals in de Breebaartpolder. En dan nog een supermeer, de Blauwe Stad, die de landbouw hier moet doen vergeten, Koert vindt het best, het plan geeft hem het twijfelachtige gevoel eindelijk wraak te kunnen nemen op de ’tsaren van het graan’. Dus de NCPN gaat akkoord met het plan.
Frank Westerman, De Graanrepubliek, Uitg. Atlas, Amsterdam, 225 pag. f 39,90, ISBN 90 450 0362 7
