Het initiatief voor een versterking van de rol van het water in de stad kwam vanuit het gemeentelijk stadsecologiebeleid. Daar werd geconstateerd dat de rol die het water kan spelen in de stedelijke natuur, niet voldoende werd benut. In het kader van het gemeentelijk Milieubeleidsplan werd in de vorm van drie beperkte proefprojecten een verkenning van de materie uitgevoerd. Op deze wijze maakten de waterbeheerders en de gemeente ook kennis met elkaar en een voorzichtige samenwerking kwam op gang. De resultaten van de projecten werden in 1998 gepresenteerd op een symposium, waarbij de waterbeheerders en de gemeente gezamenlijk een intentieverklaring tekenden. Daarin werd vastgelegd dat zij zich gezamenlijk zouden inspannen om het integraal waterbeheer in de stad Groningen op ‘creatieve wijze’ tot een succes te maken.
Organisatie
De eerste en belangrijkste stap daarvoor was het opstellen van een gezamenlijke beleidsvisie Integraal Stedelijk Waterbeheer, kortweg de Watervisie genoemd. Bij het opstellen van deze visie is gebruik gemaakt van beleidsuitgangspunten uit de Regiovisie Groningen-Assen 2010, het Groningse structuurplan De Stad van Straks, het Provinciale Waterhuishoudingsplan, de Integraal Waterbeheersplannen van de waterschappen, het gemeentelijk rioleringsplan en de stedelijke ecologische beleidsvisie. Daarnaast hebben de aanzetten voor de Vierde Nota Waterhuishouding en de Vijfde Nota Ruimtelijke Ontwikkeling meegespeeld. Voor het opstellen van de Watervisie hebben de volgende organisaties samengewerkt: de gemeentelijke diensten Ruimtelijke Ordening en Economische Zaken, Milieudienst en Bestuursdienst; de Waterschappen Hunze en Aa, Noorderzijlvest en Eemszijlvest; het Waterbedrijf Groningen; de Provinciale Dienst Ruimte en Milieu en het Zuiveringsbeheer Provincie Groningen. Na 1 januari 2000 verandert de organisatie van het waterbeheer, maar dit heeft voor de ingezette ontwikkelingen geen consequenties. Bij het opstellen van een gezamenlijke visie met zoveel partijen en belangen is een zorgvuldige voorbereiding belangrijk. Om de inbreng van alle betrokkenen aan het begin van het project te realiseren, is een creatieve workshop gehouden. Hierbij waren niet alleen betrokken overheden, maar ook bewonersorganisaties, het bedrijfsleven, natuur- en milieugroepen, sportvissers en vele anderen betrokken.
Waterloket
Uit de creatieve workshop kwamen onder andere de volgende oplossingsmogelijkheden naar voren:
* Ten behoeve van de ruimtelijke ontwikkeling van de stad moeten waterstructuurplannen worden opgesteld voor de herinrichting van de stroomgebieden van de beken Hunze en Drentsche Aa in en om de stad. Doel hiervan is meer samenhang in de versnipperde watersystemen aan te brengen en de aanvoer van kwalitatief goed water naar de stad te herstellen.
* De mogelijkheden voor verbetering van de waterketen door het terugdringen van emissies van niet op het riool aangesloten percelen, overstortingen uit de riolering en de emissie van stikstof en fosfaat uit de afvalwaterzuivering moet integraal worden uitgewerkt. Er is meer aandacht nodig voor het afkoppelen van verhard oppervlak en het hergebruik van water in huishoudens.
* In het gemeentelijk beleid rond duurzaam bouwen zullen ook randvoorwaarden gesteld moeten worden aan de diffuse emissie door het gebruik van materialen.
* Naleveringen van vervuilde waterbodems naar het aquatisch milieu mogen in de toekomst niet plaatsvinden. Saneren moet plaatsvinden indien nalevering een risico voor de waterkwaliteit betekent, maar niet voordat de bron van de emissies is weggenomen.
* De gemeente moet één waterloket krijgen, waar ook burgers terecht kunnen.
Resultaten
Zo was een draagvlak ontstaan voor een nieuwe integrale aanpak van complexe projecten, zoals de waterstructuurplannen en de afstemming van de rioolsanering met de herstructurering van de naoorlogse woonwijken. De waterbeheerders en de gemeente hebben besloten hun voorlichting en communicatie over het stedelijk water in het vervolg zo veel mogelijk gezamenlijk te organiseren. Op basis van het uitgangspunt dat watersystemen integraal door landelijk en stedelijk gebied heen moeten lopen en op basis van het idee om ecologische structuren in de stad te koppelen aan het water, zijn aan de stedelijke wateren functies toegekend die ook zijn gebruikt in het Provinciale Waterhuishoudingsplan voor het landelijk gebied. Hiermee worden de bestaande wensen en verwachtingen ten aanzien van de waterkwaliteit, kwantiteit, inrichting en beheer van de verschillende partijen geformaliseerd tot concrete randvoorwaarden en eisen. Op veel plaatsen in de stad voldoen de wateren nog niet aan die eisen. Daar moeten maatregelen worden getroffen om de bestaande situatie te verbeteren. Intussen is al gebleken dat de systematiek verhelderend en structurerend werkt voor processen als de rioolsanering, de inrichting van nieuwe woonwijken en projecten ter verbetering van de leefbaarheid in de stad.
In de figuur zijn de Groningse stedelijke wateren weergegeven met daarbij de ‘nieuwe’ functies. Deze functies zijn ontleend aan het Provinciale Waterhuishoudingsplan en geven aanknopingspunten voor de inrichting, het beheer en de vereiste waterkwaliteit. In het verlengde van de Watervisie zijn de partijen in overleg over de formulering van een ‘natte paragraaf’ in de bestemmingsplannen. Hiermee kan de versterking van de rol van het water in de ruimtelijke ordening ook juridisch onderbouwd worden.
Win-win situatie
Intussen is ook begonnen met het opstellen van Waterstructuurschetsen: een plan voor meer samenhang in het afvoersysteem van het Eelder- en Peizerdiep langs de westrand van de stad is inmiddels afgerond. Actief inspelen op initiatieven uit de regio, een goede afstemming met de gemeentelijke plannen in het gebied en een goede samenwerking heeft een alleszins realistisch plan opgeleverd. De optimalisering van het waterbeheer in het gebied resulteert in een nieuwe aanvoer van kwalitatief hoogwaardig water uit het Drentse voor de stadswijken en in nieuwe kansen voor stadsnatuur. De onderlinge afstemming lijkt daarbij aanzienlijke financiële voordelen voor alle partijen op te gaan leveren. Een voorstel voor de eerste fase van het herstel van het stroomgebied van de Hunze aan de oostkant van de stad is een voorbeeldproject geworden. De inspanningen van de gemeente in het kader van het Groninger Rioleringsplan (optimalisering van het rioolstelsel, sanering van overstorten, aansluiting van rioolloze gebieden) worden intussen nadrukkelijk met de intenties van de Watervisie afgestemd. De Gemeenteraad heeft dat onderstreept; er is besloten dat er maximaal ingezet moet worden op gescheiden rioolstelsels en de afkoppeling van regenwaterafvoeren. De functietoekenning van de stedelijke wateren is hierbij een richtinggevend en prioriterend hulpmiddel. In 2002 zal er een Waterplan opgesteld worden, waarin het nieuwe rioleringsplan opgenomen wordt. In overleg met de Zuiveringsbeheer Provincie Groningen is dit jaar gestart met een monitoringprogramma voor de waterkwaliteit in de stad. De gemeente neemt in het kader van het eigen stadsecologiebeleid een aanvullende ecologische monitoring voor haar rekening.
Noorderplantsoen
De aandacht voor het stedelijk water begint intussen in diverse projecten zichtbaar te worden. Zo zal de reconstructie van het Noorderplantsoen, die al vier jaar op het droge gaande is, in het komende jaar worden afgerond met een grondige aanpak van de vijvers in het park. Uit een aangrenzende grote binnenstedelijke nieuwbouwlocatie die momenteel wordt aangelegd, komt regenwater beschikbaar dat in een kringloop via de parkvijvers zal worden geleid. Daardoor is tezamen met de aanleg van meer natuurlijke oevers een heel nieuwe, kwalitatief hoogwaardige ecologie in dit stadspark mogelijk.
Waterplan
In september 1999 is de Watervisie door het college van B&W van Groningen geaccordeerd en ter instemming aan de besturen van de waterbeheerders overlegd. Deze hebben met genoegen met de visie ingestemd. Begin 2000 zal de Gemeenteraad van Groningen daarom de Beleidsvisie Integraal Stedelijk Waterbeheer kunnen vaststellen. De projectgroep is inmiddels gestart met het opstellen van een eerste (tijdelijk) Waterplan voor de periode tot 2002. Hierin zal naast een programmering van de gezamenlijke activiteiten onder meer de optimalisatie van de waterketen als onderdeel van het duurzaamheidsbeleid aandacht krijgen.
