De link van Van Doesburg met Drachten is nog enigszins begrijpelijk: hij was het immers, die rond 1920 de kleurontwerpen maakte voor de huizen in wat in de volksmond De Papegaaienbuurt heet; maar Han Jansen, de Groninger ‘koeienschilder’, die zegge en schrijve één enkel Fries schilderij maakte, in Drachten? Vreemdelingen in dit Friese landschap zijn het en het toeval wil dat het ook twee vreemdelingen ? Han Wilke en Ina Metselaar – zijn die Drachten dit najaar eens even flink op de kaart zetten. Een verhaal over toevalligheden, of zoals de organisatrices zelf liever zeggen: parallellen.
Drachten begin 1900
De schoenmaker Rinsema, die ook schilderde en een broer had die gedichten schreef, leert toevallig in de militaire dienst Theo van Doesburg (1883-1931) kennen. Er ontstaat een hechte vriendschap. Van Doesburg brengt zijn vriend Kurt Schwitters mee op bezoek, de Duitse duizendpoot, die net als van Doesburg bereid was alles te verwerpen om vervolgens via Da Da tot nieuwe gedachten te komen. Dat vonden ze in Drachten ook. Ze gingen Da Da-avonden organiseren en Van Doesburg maakte een omslag voor de Verzamelde volzinnen van broer Evert, maar zijn grootste bijdrage waren de kleurontwerpen voor het exterieur en interieur van zestien woningen van de Drachtster architect C.R. de Boer in de Torenstraat, de Oosterstraat en de Houtlaan; een omstreden plan, dat vanwege de kleuren spottend de bijnaam De Papegaaienbuurt kreeg. De kritiek was zo groot dat de huizen in 1922 al werden overgeschilderd.
Drachten anno 2000
De uit Eindhoven afkomstige Han Wilke is drie jaar geleden haar liefde gevolgd naar Drachten en wil in het papegaaienpand Oosterstraat 27 een galerie beginnen. Eerder heeft Wilke zich al vreselijk opgewonden over het feit dat de ‘beroemde’ huizen in Drachten geheel niet worden gewaardeerd en verkommeren. Op de monumentenlijst staan ze niet en de monumentale glas-in-loodramen De Grote Pastorale en De Kleine Pastorale dreigen hetzelfde lot te treffen als de veertien Van Doesburg-ramen in de ULO in Drachten, die halverwege de jaren zestig werden gesloopt en via de internationale kunsthandel verspreid raakten. De Grote en de Kleine Pastorale zijn door Van Doesburg ontworpen voor haar overbuurman de Landbouwwinterschool, eveneens van architect De Boer.
Behoud van het Drachtster erfgoed gaat haar en haar echtgenoot zeer aan het hart, wat resulteert in een renovatie van hun eigen pand in authentieke stijl. In dit Van Doesburg-interieur hangen enkele Han Jansens aan de wand en Wilke besluit contact op te nemen met de weduwe van de in 1994 overleden kunstenaar, Ina Metselaar in Nieuw-Loosdrecht. Het zou de eerste expositie in haar nieuwe galerie kunnen worden. Ina Metselaar: ‘Ik was natuurlijk al door heel veel galerieën benaderd. Toen Han (toeval of parallel?) belde dacht ik weer een of ander iemand. Ik had nul zin, ze moest nog beginnen en ik wilde absoluut dat het zou klikken. Maar goed, we hebben een afspraak gemaakt, ze staat voor de deur en ik denk: ‘Goh, wat een leuk mens.’ Achteraf hebben we geconstateerd dat dit omgekeerd net zo was. Ik heb Han zijn schilderijen laten zien, al was het ontzettend moeilijk haar naam uit mijn strot te krijgen.’
Wilke kende het werk van Han Jansen nauwelijks. ‘Er hing wel wat in het huis van mijn man, maar er ging geen lichtje branden toen iemand de naam van Han Jansen noemde. Ik ging naar Ina toe en dacht: ik ga een galerie beginnen en ik wil absoluut het werk mooi vinden. Ik moet er wat mee hebben. Toen Ina het me liet zien was ik geweldig onder de indruk. Maar ik dacht ook: het is zo veel en zo groot, dat past nooit in mijn galerietje. Dat heb ik ook gezegd. Het past er gewoon niet in. Ik moet erover nadenken.’
Koeien in de Landbouwschool
Veel tijd ging er niet overheen. Het nadenken kwam gelijk de volgende ochtend toen Wilke voor het raam van haar huis in Drachten stond, naar de overkant keek, en daar voor het raam van de Landbouwwinterschool een klein plastic koetje (toeval?) in de vensterbank zag staan. Een koe? Han Jansen? ‘Toen dacht ik: nu slim wezen. Wat zou het geweldig zijn als we die school erbij zouden kunnen betrekken. Twee vliegen in een klap. Han Jansen, geboren in het jaar dat Van Doesburg overleed. (toeval, parallel?) Daar komt volk op af.’ Via het Smelne’s Erfskip, de monumentenclub, werd ze geïntroduceerd bij de school, waar ze het schoolbestuur overstag kreeg met de stelling dat ze het agrarisch onderwijs uit het slop kon halen. ‘Ik kan jullie een tentoonstelling bezorgen met koeien. Veel publiciteit, dat is net wat jullie in het agrarisch onderwijs nodig hebben.’
Het is het begin van wat dankzij de voortvarendheid en het bij tijden blufpoker van de organisatrices (‘We riepen zomaar: of Cor Boonstra of Henk van Os komt het openen.’) uitdijt tot een grootse manifestatie, want alleen de ruimte in de school voor de koeienschilderijen is lang niet voldoende voor al het werk dat Ina Metselaar in de nalatenschap heeft. ‘De koeien’ mogen dan wel onderdak zijn, de rest van de ongeveer vijfhonderd Jansens kunnen absoluut niet in Wilkes galerie worden ondergebracht: grote doeken, uit alle periodes, tekeningen, werk dat nog nooit door iemand is gezien omdat Han het in kisten bewaarde, de stroombeelden, en de cibachromen van het Waddenproject; alles moet ergens een plaats krijgen. En alles kan gekocht worden.
Omstreden Waddenproject
Steeds meer mensen raken betrokken bij de organisatie. Henk van Os zegt inderdaad toe de opening te willen verrichten, omdat hij toch toevallig tussen twee activiteiten in net die ene zondag vrij heeft. Het Museum Smallingerland stelt de ruimtes beschikbaar voor een overzichtstentoonstelling van Jansens chromatische stroomschilderijen en foto’s van het omstreden Waddenproject, samen met de originele en (parallel) al even omstreden kleurontwerpen tekeningen voor de huizen in de Papegaaienbuurt, waarvoor beide kunstenaars dezelfde primaire kleuren gebruikten (parallel). De Lawei krijgt er lucht van en roept: ‘Wij willen ook meedoen.’ Aldus geschiedt. Het is een sneeuwbaleffect dat van tevoren niet was in te schatten. Dr. Arie Wallart van het Rijksmuseum zal medewerking verlenen aan het kleurenonderzoek van de huizen in de Papegaaienbuurt, die met geld van de gemeente Drachten helemaal in de oorspronkelijke staat zullen worden teruggebracht. Het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme zal speciale arrangementen verzorgen rondom de tentoonstelling. Hoofdredacteur Jan Abrahamse van Noorderbreedte ? waarvoor Han Jansen jarenlang de omslag verzorgde – geeft een lezing over het Waddenproject en het belang daarvan.
Ina Metselaar: ‘Wat we bereikt hebben is dat iedereen hier wakker is geworden. Opeens hebben ze zoiets van: kijk nou eens wat we hier hebben. Mensen van naam en faam zijn bereid naar Drachten te komen. Dan moet het wel wat wezen. En hoewel ik in eerste instantie dacht: Han in Friesland? Die hoort toch in Groningen, denk ik nu: als straks die nalatenschap van hem er hangt en de nalatenschap van Van Doesburg zit weer helemaal in die frisse kleuren, dan denk ik, Han daar kun je trots op zijn en wij ook.’ En Han Wilke vult aan: ‘Van Doesburg in Drachten, weinig van bekend, Han Jansen mag de aanleiding zijn.’
Voor meer informatie kunt u bellen naar: Wilke in kunst, tel. 0512-543741, website: info@wilke-in-kunst.nl
