Clichés zijn er genoeg uit de kast te halen. Maar daarmee wordt het gebied geen recht gedaan. En worden vooral de potenties van de Veenkoloniën ontkend. Natuurlijk, het voorspelde verdwijnen van de aardappel – de poot waar bijna alles op steunt – is een ingrijpende gebeurtenis. Maar tegelijkertijd komt er daarmee op termijn een ongekend potentieel aan ruimte vrij. En dus aan nieuwe mogelijkheden. Ruimte voor een beleid dat de losse eindjes uit het verleden aan elkaar knoopt, ruimte voor nieuwe dynamiek. Want waar in Nederland hebben we de beschikking over zoveel leegte. Zoveel, dat het bijna een luxe probleem is…
Identiteit als fundament
Noorderbreedte kiest voor de luxebenadering: de Veenkoloniën als uniek gebied, door mensenhanden gemaakt, door mensenhanden getekend. Ooit een ondoordringbaar veen-en moerasgebied, van Winschoten tot en met Coevorden, door systematische vervening ontwikkeld, tot wasdom gekomen. Met de typische kenmerken van een echte kolonie, met pioniers en gelukzoekers, met avonturiers en evangelisten. Die unieke ontwikkeling nemen we als uitgangspunt voor het leggen van lijnen naar de toekomst. Een toekomst met cohesie in maatschappelijke, economische en ruimtelijke ontwikkelingen. Samenhang, waar eenzijdigheid veel te lang het beleid heeft bepaald. Een verantwoorde omgang met de komende transformatie kan alleen slagen als deze verankerd is in de sociaal-economische geschiedenis. Een voorwaarde daarvoor is dat we die geschiedenis ook willen kennen, leren waarderen en zo een plaats geven in de toekomstige ontwikkelingen. Een ontwikkeling waarbij ruimtelijke ordening, stedenbouw, cultuurhistorie en maatschappelijke vormgeving in elkaars verlengde liggen en zo het fundament vormen onder een nieuwe toekomst. Kortom: blijven pionieren, blijven innoveren, continuïteit op gang brengen waar discontinuïteit steeds het kenmerk van alle tijdelijke ingrepen is geweest.
De Veenkoloniën begrijpen
Dit betekent begrip voor de onstuimige ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied. Een pionierssamenleving wijkt in zijn kenmerken van nature af van de norm van de tijd. De Veenkoloniën kennen hun eigen wetten en normen. Hierdoor kunnen we het gebied zien als de Nieuwe Wereld: een kraamkamer voor nieuwe ontwikkelingen, die na de vervening aan de orde van de dag zijn geweest.
Het bouwwerk dat ontstond vertoont echter alle aspecten van een hapsnap-beleid en de sociale structuren die ontstonden vertonen daar ook alle kenmerken van. Multireligieuze nederzettingen, innovatie in vervenings- en landbouwtechnieken, experimenten met het landschap, evangelisatie, industrialisatie, internationalisering en megaprojecten als de herinrichting, de Veenkoloniën hebben alles meegemaakt.
Problematisch is alleen dat dit alles nergens bij elkaar komt. Wellicht is dat de schaduwkant van de dynamiek. Telkens als er iets nieuws op gang werd gebracht, kwam er ook weer een (meestal) abrupt einde aan en volgde een nieuwe ontwikkeling. Op de restanten van het nog niet afgebouwde werd weer iets nieuws gebouwd. Hiervan zijn evenzoveel voorbeelden als er dorpen in het gebied liggen.
Vernieuwingsgolven veroorzaken vertraging
Vernieuwing en vertraging blijken bij elkaar te horen, vooral als de ene vernieuwingsgolf wordt opgevolgd door de volgende. In die hectiek van constante vernieuwing worden oude elementen en relicten als houvast gekoesterd of in het slechtste geval doorgecultiveerd. De veenmusea, de oude stoomgemalen, de nostalgische winkeltjes romantiseren het verleden en vormen als het ware een afweermechanisme tegen de nieuwe dynamiek. Iedere dynamische samenleving schept een nieuw houvast, een rustpunt in de nieuwe stormachtige tijd. Tradities als voorwaarde voor sociale cohesie. Rustpunten als bevroren uitingen van de pogingen de sociale samenhang voelbaar te maken, vernieuwing zoeken in traditie.
De schaamte voorbij
Het veenkoloniale verleden verdient beter. Een belangrijke voorwaarde voor een creatieve en pro-actieve houding ten opzichte van komende veranderingen is een goed verankerd bewustzijn van de sterke kanten van de eigen geschiedenis. Een goed inzicht in de eigen achtergrond werkt als een referentiebeeld dat bewoners en bestuurders in staat stelt transformaties en nieuwe structuren te laten begrijpen en te sturen. Het zorgt ervoor dat mensen kunnen wortelen in een nieuwe omgeving en nieuwkomers duidelijk kunnen maken waaraan gehecht wordt. De basis voor een nieuwe hechte samenleving in een uniek gebied.
De Veenkoloniën: nu eens de schaamte voorbij?
