De regen bleef gelukkig uit, zaterdag 29 juni, ’s middags in Terherne. In de open lucht werd op het kerkplein van het Friese merendorp een bronzen buste van Gerard van Straaten (1924) onthuld. Een standbeeld al bij leven. Want de tekenaar van de Kameleonboeken, broer van Peter van Straaten, zit met vrouw, kinderen en kleinkinderen vergenoegd op de eerste rij te genieten van alle lof die hem wordt toegezwaaid.
‘Honderdtwintig’ miljoen tekeningen!
Bijna vierendertig jaar lang maakte hij per deeltje twee tekeningen en een kleurenomslag. Drieënzestig titels schreef de Friese timmerman Hotze de Roos. Volgens Uitgeverij Kluitman te Alkmaar zijn er bijna veertig miljoen exemplaren over de toonbank gegaan. ‘Dat betekent “honderdtwintig” miljoen tekeningen!’, schalt het uit de luidspreker op het plein. Dikverdiend dat borstbeeld lijkt het dus, een werkstuk van Ch.L. Marijke Ladage. Qua karakter sluit het naadloos aan bij van Straaten’s documentaire tekenstijl. Een exacte kijk op de plek waar de auteur zijn jeugd doorbracht. Dat is ook het kenmerk van de Kameleonboeken. Van het gefingeerde dorp Lenten, aan de Friese Meren, zou je zo een plattegrond kunnen tekenen. ‘De smederij met het woonhuis ernaast, stond aan de weg die vanaf het meer naar het dorp liep. Achter de smederij lag een diepe tuin met daarachter de vaart. Deze vaart liep evenwijdig langs de weg die voor de huizen langsging, zodat diegenen die in goeden doen was, zoals de dokter of de notaris, voor het huis in hun auto en achter het huis in een zeil- of motorboot konden stappen. Klinkhamer had geen auto en ook geen boot.’
Met vier karige zinnen in De schippers van de Kameleon weet De Roos een beeld op te roepen dat toch warmte suggereert. De warmte van een overzichtelijke en veilige wereld. Ook al valt tussen de regels meteen te lezen dat niet voor iedereen het leven toen even aangenaam was. Het lijkt of De Roos, die 15 oktober 1991 op 81-jarige leeftijd in Krommenie overleed, zijn jeugdboeken bijna met het timmermanspotlood in de hand heeft geschreven.
Millimeterwerk
Op de millimeter nauwkeurig, zo is zijn verteltrant. Zonder dat ook maar iets van de spanning in het verhaal verloren gaat. Dat informatieve karakter is juist de charme van De Kameleon. Bovendien wordt alles zo verteld dat je zin krijgt om het na te doen. Alsof het monteren van een oude automotor in een verwaarloosd stalen sloepje een peulenschilletje is. Maar ja, dan moet je vader wel dorpssmid zijn in de jaren vijftig van de vorige eeuw en het omgaan met de hijsbok geen geheim zijn voor kinderen van een jaar of tien…
Waarom zijn de Kameleonboeken zo’ n aanstekelijke lectuur? Omdat de omgeving waarin de personages opgroeien, voor kinderen spannend en geheimzinnig blijft maar wel volledig hanteerbaar en toegankelijk is. Alles wordt nog ‘aan de dorpstraat’ gefabriceerd. Je kunt het paard horen beslaan en de stalmest vaart op een praam langzaam voor je huisdeur langs. Een wereld zonder mestboekhouding, hinderwetvergunningen en niet toegankelijke natuurreservaten. Bij zo’ n tijdloze jongensdroom waar het enige risico thuiskomen met een nat pak is, past Gerard van Straaten’s precieze manier van illustreren.
Onbekommerde vakantiesfeer
Danny de Vos (34) is helemaal uit het Vlaamse Moerbeke gekomen om zijn bijna niet van echt te onderscheiden setje geprinte illustraties door Van Straaten te laten signeren. Hij werkt bij de recherche en roemt de onbekommerde vakantiesfeer van de Kameleon-boeken. ‘De Vlaamse kinderboeken die wij in onze jeugd te lezen kregen waren zo zwaar op de hand. Ook wat wij uit Nederland te lezen kregen. Zoals Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman. Spannend waren ook in De Kameleon al die feitelijke details die je moeiteloos opnam. Wat kieviten zijn, leerde ik al lezend toen.’
Samen raken we niet uitgekeken op de rijk gedetailleerde tekeningen, hele strippagina’s en olieverfillustraties. Ten onrechte vindt Gerard van Straaten, zo lijkt het wel, dat zijn werk als broodtekenaar voor Kluitman zijn grote talent als scheepstekenaar een beetje in de schaduw stelt. Maar wie goed naar zijn Kameleon-illustraties kijkt, ziet iemand aan het werk is die weet waarover hij tekent. Hij fantaseert er al tekenend nooit maar wat op los. Hij lijkt alles wat hij tekent, ooit zelf eens in handen te hebben gehad. Geen wonder, want de tekenaar schrijft bijvoorbeeld naast een van zijn pentekeningen op groot formaat: ‘Na twee jaar cursussen een toertocht, georganiseerd door de eerste Friese zeilschool bij Sneek, 1947 (de beroemde zomer: iedere dag mooi zeilweer!). Met de beroemde Pinmore IV van Jan Serry van Muiden naar Texel. Voor het eerst zeilen op zout water. De lijntekening van het jacht laat het zusterschip zien van het familieschip van jachtarchitect Willem de Vries Lentsch. De 11 meter lange stalen zeilsloep Elisabeth. Verder scheepstekeningen van de Leonora III.’
Gerard van Straaten’s scheepstekeningen zijn van een on-Nederlands hoog niveau. Het wordt tijd dat reisjournalist Boudewijn Büch er eens een prachtige tv-documentaire over maakt!
De tentoonstelling is in de maanden juli en augustus te zien in de kerk aan de Buorren 46 in Terherne en wordt hopelijk verlengd.. Een permanente expositie van illustraties uit De Kameleon en olieverfschilderijen is te zien in de Gerard van Straaten-kamer in het Kameleon Ervarium, Buorren 43 Terherne. Tel.0566-689832, website: www.kameleondorp.nl, e-mail: info@kameleondorp.nl.
