Landschap en nieuws. Ze kunnen het zelden goed met elkaar vinden in de fotografie.
Gaat het om het nieuws dan krult het landschap zich er maar een beetje omheen als een onbeholpen behangetje. Let u niet op mij, zegt het landschap. Dat daar is het nieuws. Ik kan er ook niks aan doen. Ik was toevallig in de buurt en kan nu eenmaal niet zomaar aan de kant.
En heet een foto landschap dan is het nieuws weer in geen velden of wegen te bekennen. Want waar moet je kijken? Die huisjes daar in de verte, de bomen, het slootje, de boer op zijn trekker? Of toch die lantaarnpaal, zandbult of nieuwbouwgevels? Nieuws, waar dan?
Gelukkig is er een onderschrift of artikeltje. Die leggen het haarfijn uit, dat het niet gaat om boer of sloot maar om huis. Of om zandbult. En dan kun je als foto nog zo opvallend zijn (je hebt een lekkere lucht, speelse schaduwen en de boer heeft zijn zondagse pet op), je hebt wel mooi een steek laten vallen. In je eentje kon je het niet af.
Landschap of nieuws, het is een van tweeën. En onbegrijpelijk is dat niet.
Nieuws, dat zijn feitjes. Even zijn ze hoofdzaak maar morgen zijn er al weer nieuwe feitjes en overmorgen weer. Het zijn details, gelicht uit al die gebeurtenissen die ook net zo goed nieuws hadden kunnen heten. Als er maar iemand bij was geweest, of iemand die het had willen doorvertellen omdat ie dacht: hé, nieuws. Het meeste nieuws hoor, lees en zie je tenslotte niet. En wat je wel hoort, leest en ziet is volgende week allemaal onder het sloddervossige tapijt geveegd dat we geheugen noemen. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk, maar dat is een detail.
Landschap daarentegen is wijds. Een blikveld vol ruimte, een ruimte barstensvol details. En hoe meer een foto zich bezighoudt met die details, hoe minder landschap er overblijft.
Landschap en nieuws zijn welbeschouwd niet-communicerende vaten.
Voor de goede orde: fotografie is een kwestie van suggestie en er zijn fotografen die daar heel goed raad mee weten. Die fotograferen bijvoorbeeld boerenmevrouwen aan de rand van de akker met een thermoskannetje koffie voor de boerenmeneren die (dat denken we want zien doen we het niet) even verderop aan het werk zijn. Ze fotograferen een wandelaar die onder een boom een broodje eet, of doen iets met een huis en een oprijlaantje. En iedere keer nemen ze net genoeg achtergrond mee om je te laten denken: landschap. Maar zulke foto’s bevinden zich op een hellend vlak. Je zou ze net zo goed portret kunnen noemen of architectuurfoto.
Eveneens voor de goede orde: landschap kan ook stedelijk zijn. Maar uitmaken doet dat weinig. Het gaat tenslotte nog steeds over ruimte, ook al oogt die wat beklemder. Daar is het nu eenmaal een stedelijk landschap voor. (In de fotografie zitten ze daar trouwens een beetje mee, met die benamingen. Wanneer heet een foto van een straat, een plein, een nieuwbouwwijk nu een landschap en wanneer niet?)
Soms is het landschap zelf nieuws. Niet vaak, maar toch. Dan komt er een nieuwbouwwijk in natuurgebied bijvoorbeeld, moet er asfalt door het groen of is er iets met wilde, uitheemse koeien. Of – het ligt vlak onder de rand van het geheugentapijt – het is al dagenlang tropisch warm en nu dient het boerenland bewaterd.
Het probleem mag duidelijk zijn. Een foto van het groen dan maar? Zou er al een eerste paaltje zijn? Wie weet hangt er ergens een spandoek. Zijn de koeien tam genoeg voor een koeienportret. Zijn de sproeiers groot genoeg en laten ze ook het dorre land nog zien.
Maar nee, zodra er een fotograaf in de buurt komt, gooien het nieuws en het landschap het zelden met elkaar op een akkoordje. Vandaar dat voor landschap-in-het-nieuws in de krant maar al te vaak een foto uit het archief wordt gekozen. Een foto die zegt: hier ergens, ongeveer – maar net even anders.
Passen landschap en nieuws dan nooit samen op het bordje dat foto heet? Jawel hoor. Ze maken ruzie maar leggen het ook altijd weer bij. Het nieuws moet eerst even uitrazen. Dan zie je het. Het was er altijd al – links in een hoekje, rechts in de verte, soms pal voor je neus – maar je zag het niet. Je werd een beetje afgeleid.
Zelfde foto, andere tijd, nieuwe wereld. En dan denk je: verdomd, kijk daar eens. Landschap! Zou dat de bedoeling zijn geweest?
