Landgoed als podium

Wie over de Groningerstraatweg van Hardegaryp naar Leeuwarden rijdt, moet na de verkeerslichten bij Tytsjerk even opletten. Links van de weg staat een oude, witte villa midden in een schitterende landschapstuin; aan de rechterhand valt een grote vijver op met midden daarin een hoge, ijzeren kelk. Dit is Groot Vijversburg, het negentiende-eeuwse landgoed, ook bekend als het Bos van Ypeij, dat binnenkort voor maar liefst 6,3 miljoen euro op de schop gaat.
Vijvers, brugjes, paden, een volière en een heel enge
tunnel – het vijftien hectare grote park is al honderd jaar een favoriet uitje voor de Leeuwarder burgerij. Binnenkort wordt het in oppervlakte verdubbeld en ingrijpend vernieuwd bovendien. De vervallen villa wordt gerestaureerd, er komt een nieuwe bezoekersruimte annex theehuis, de oude kassen op het terrein worden opgeknapt en een drijvend cultuurpodium in een van de nieuwe waterpartijen maakt het geheel af.
Cultuurgedeputeerde Jannewietske de Vries is lyrisch over de plannen: ‘Het wordt een soort Kröller-Müller, maar dan op onze eigen manier’, zei ze toen eind vorig jaar bekend werd dat de financiering zou rondkomen. De Friese politiek roemt de wijze waarop natuur, recreatie en cultuur samenkomen in de nieuwe, grote cultuurtuin. Bovendien past het ambitieuze initiatief goed bij de wens van de provincie om in 2018 culturele hoofdstad van Europa te worden.
Kunst en natuur
Sinds 1997 is het landschapspark het toneel van tentoonstellingen van beeldende kunst, tot dusver om de twee jaar, straks elke drie jaar. De uitbreiding van het park geeft daar een flinke impuls aan. Secretaris Piet Bonte van de Stichting Op Toutenburg, de eigenaar van het park en de villa, mikt op vijftig procent meer bezoekers als de plannen in 2013 zijn gerealiseerd. ‘Wij willen vooral meer bezoekers van buiten de provincie aantrekken. We hebben intussen zoveel contacten opgebouwd met kunstenaars in het hele land. We gaan voor kwaliteit.’ Aan de laatste tentoonstelling, in 2008, werkte onder meer Wim T. Schippers mee, die een 4,5 meter hoge drol van kunststof plaatste.
Maar de band tussen kunst en natuur komt niet alleen tot uitdrukking in de thematische manifestaties in het park; ook bij de uitbreiding met vijftien hectare moet een kunstenaar worden betrokken. Eerdere schetsen van het nieuwe gedeelte – dat zal verrijzen in de twee weilanden westelijk van het bestaande park – zijn achterhaald nu duidelijk is geworden dat zowel voor het ontwerp als de uitvoering openbare aanbestedingen moeten worden gehouden, zegt Bonte. ‘Het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, dat 2,8 miljoen euro bijdraagt, eist dat. Wat we eerder lieten zien, zijn dus vingeroefeningen geweest. Er komt straks een commissie die ons adviseert over de architecten die inschrijven. Die zullen dan schetsontwerpen moeten maken, en daar wordt dan uit gekozen. Pas eind dit jaar zal bekend worden hoe de uitbreiding er precies uit komt te zien.’
De rest van het benodigde geld komt van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, de gemeenten Leeuwarden en Tytsjerksteradiel, de provincie Fryslân, de Stichting Op Toutenburg zelf en diverse fondsen. De opwaardering van het oude park past perfect in de plannen die provincie en gemeenten hebben met het gebied tussen Tytsjerk en Leeuwarden. De cultuurtuin vormt met het aangrenzende dierenpark Aqua Zoo, het natuurgebied De Grote Wielen, het recreatiegebied De Groene Ster en het nabijgelegen golfterrein een aaneengesloten recreatieve, culturele en groene zone waar vogels van diverse pluimage iets van hun gading kunnen vinden.
Verrassende ingrepen
In 2005 werd het Bos van Ypeij, de tot dusver gebruikelijke benaming van het park, al gemoderniseerd met de aanleg van een groot parkeerterrein aan de zuidzijde en een nieuwe, zuidelijke ingang. Opvallend is daar de lage, schuin aflopende brug van landschapsarchitect Wiebe de Vries. Ook werd toen de zogenoemde ‘overtuin’ aangelegd aan de andere kant van de Groningerstraatweg, waar de lotusbloem van cortenstaal is te vinden die is gemaakt door de in 2006 overleden kunstenaar Rudi van de Wint.
Architectuurhistoricus Peter Karstkarel noemde dat ‘verrassende ingrepen in en bij het oude park, dat daardoor aan intimiteit wint’. De eerste schetsen van de aanstaande grote uitbreiding konden Karstkarel evenwel niet bekoren: veel water, heuveleilandjes en slingerende landtongen, die voor hem de romantische sfeer ademden van de oorspronkelijke tuinontwerpen van de negentiende-eeuwse architecten Lucas Pieters Roodbaard en Gerrit Vlaskamp, en zodoende niets nieuws toevoegden. ‘Het herhalen van de romantiek uit hun tijd is nu tuttig. Bovendien is het overal romantiek in de tuinenboel van Friesland.’ Maar er komen dus nieuwe ontwerpen, die ongetwijfeld een grotere spanning zullen oproepen met het bestaande park. ‘We willen niet méér van hetzelfde’, zegt Bonte. ‘De eis die we stellen is: vernieuwing. De nieuwe poort en de overtuin zijn al heel modern en strak. We willen iets van deze tijd, kunstzinnig aangelegd.’
Transparant
Een belangrijk onderdeel van de plannen is de restauratie van de oude, in 1845 gebouwde villa en de bouw – waarschijnlijk aansluitend aan de villa – van een bezoekers-centrum annex theehuis annex lezingen- en concertruimte. Huize Vijversburg is nogal in verval geraakt sinds het vanaf de jaren zestig geen vaste
bewoners meer heeft. Van 1974 tot 2003 werd het huis gebruikt door de International Police Association, die het als vakantieverblijf gebruikte en het ook hier en daar nogal onoordeelkundig verbouwde en vertimmerde.
De villa zal in oude staat worden teruggebracht. Het huis verrees op de plaats waar de rijke Leeuwarder koopmansfamilie Looxma eerder het buiten Vijversburg had. Een dochter van de Looxma’s trouwde in 1828 met de arts Nicolaas Ypeij uit een ambtenaren- en juristenfamilie. Hun enige zoon Age vermaakte het huis ‘tot aandenken aan mijne moeder’ aan de Stichting Op Toutenburg. De familiecollectie van 50 duizend stuks porselein ging naar het Fries Museum en is tegenwoordig te bewonderen in Museum Princessehof in Leeuwarden.
Een van de grootste uitdagingen zal zijn om het nieuwe, met de villa te verbinden bezoekerscentrum op een harmonieuze manier in te passen. ‘Daar zullen we heel zorgvuldig mee moeten omgaan’, zegt secretaris Piet Bonte. ‘We zijn nu aan het aftasten wat er bovengronds mogelijk is. Het nieuwe gebouw moet in ieder geval transparant zijn. Alsof de bezoekers in het park zitten.’