Altijd in de buurt gebleven van het Leek-stermeer, op het grensgebied tussen het Drentse zand en de Groningse klei, met de bossen in de rug en het open land in het vizier. Vroeger, toen alles beter was, graasden hier de koeien en de schapen, en werd er in de zomer gehooid, gewerkt en genoten – inderdaad, alsof het nooit voorbij zou gaan. Maar goed, twintig jaar later staan de koeien op stal, zijn de schapen vertrokken en is het hooi voorgoed opgehaald. In plaats daarvan komt rond het Leekstermeer stukje bij beetje een heel nieuw land tevoorschijn, met een nieuwe naam: de Onlanden. Het gaat hier om de Herinrichting Peize, een project waarin verbetering van de landbouwstructuur hand in hand gaat met natuurontwikkeling en waterberging, en waar volgens het bejubelde win-winconcept iedereen beter van wordt. Nu is het af en toe nog enigszins surrealistisch met al die bulldozers en graafmachines, maar voor wie verder kijkt, gloort in de toekomst een prachtig landschap. ‘Ruimte voor u!’ roept de slogan vanaf het informatiebord ons tegemoet. En toch, ik twijfel. Was het land niet goed zoals het was, waarom moest het ‘beter’ en voor wie moet het eigenlijk beter?
Theatergezelschap PeerGrouP filmde vijf seizoenen lang twee kanten van het verhaal. Het leverde prachtige beelden op van de stugge volharding van een boer en zijn familie aan de ene kant en het onvermijdelijke trage gegraaf van machines aan de andere kant. Geheel in stijl zag ik de film twee keer. De eerste keer met de Noorderzonbus vanuit de Stad met geleende laarzen en een flinke dosis muggenspray. Het project levert voor de fietsende stadjers, fanatieke vogelaars en andere natuurliefhebbers inderdaad nieuwe ruimte op (‘op de daarvoor aangegeven paden’). De tweede keer ging ik op uitnodiging van de herinrichtingcommissie met mijn mededorpsgenoten. Dezelfde film, een heel ander verhaal. We verzuchten dat we ‘vroeger’ zo door de weilanden naar het Leekstermeer liepen, maar dat je er nu niet meer inkomt. Toen werd er gewerkt, gehooid en gerecreëerd, en kwam je elkaar nog weleens tegen, daar op het verre land. En nu – 38 miljoen euro verder – staan er bordjes met ‘Verboden Toegang’. Hoezo, ruimte voor u?
Maar is het dan een ‘slecht’ project? Nee, natuurlijk. Iedere dag fiets ik met alle plezier van de wereld langs de randen van het toekomstige moeras naar de stad. Vanwege werk elders (onderzoek naar de Inuit) heb ik gemerkt dat klimaatsverandering heel reëel is en grote gevolgen kan hebben voor lang gekoesterde levenswijzen. Wat dat betreft, kun je je er maar beter tegen wapenen. Goed of slecht, aanfluiting of aanwinst: ik kom er niet uit. Een duidelijk grensgeval, dat onland.
Kim van Dam maakt sinds september deel uit van de redactie van Noorderbreedte. Zij volgt Tialda Haartsen op, die bijna twaalf jaar binnen de redactie actief was.
