Tafel voor twee

Het kabinet-Rutte II stuurt aan op samenvoeging van provincies, te beginnen in de Randstad. Tweede Kamerlid Lutz Jacobi uit Wergea (van regeringspartij PvdA) is fel tegen een fusie in Noord-Nederland. ‘In de fractie heb ik me er met mijn hele lijf en leden tegen verzet.’ Directeur Lambert Zwiers van VNO-NCW Noord is juist een warm pleitbezorger van een noordelijk landsdeel.
VNO-NCW Noord leidt al jaren de lobby voor samensmelting van de drie dunbevolkte provincies. De ondernemersclub liet Maurice de Hond de stemming onder de bevolking peilen – 52 procent was voor. Ze wees Groningen aan als hoofdstad en Friesland als naam voor het landsdeel. De vereniging kwam zelfs met een noordelijk volkslied op de proppen: Frisia Cantat.
In de deftige statenzaal van het ‘Provinsjehûs’ van Fryslân zitt…

Het kabinet-Rutte II stuurt aan op samenvoeging van provincies, te beginnen in de Randstad. Tweede Kamerlid Lutz Jacobi uit Wergea (van regeringspartij PvdA) is fel tegen een fusie in Noord-Nederland. ‘In de fractie heb ik me er met mijn hele lijf en leden tegen verzet.’ Directeur Lambert Zwiers van VNO-NCW Noord is juist een warm pleitbezorger van een noordelijk landsdeel.
VNO-NCW Noord leidt al jaren de lobby voor samensmelting van de drie dunbevolkte provincies. De ondernemersclub liet Maurice de Hond de stemming onder de bevolking peilen – 52 procent was voor. Ze wees Groningen aan als hoofdstad en Friesland als naam voor het landsdeel. De vereniging kwam zelfs met een noordelijk volkslied op de proppen: Frisia Cantat.
In de deftige statenzaal van het ‘Provinsjehûs’ van Fryslân zitten ze tegenover elkaar aan onze tafel voor twee. Links Jacobi in een zwarte coltrui met dito jasje eroverheen, rechts Zwiers in een onberispelijk donkerblauw pak met gestreepte das. Jacobi heeft een rugzak mee, Zwiers een aktetas.

‘Kun jij Fries verstaan, want ik ga dit in het Fries doen’, grapt Jacobi, die vorig jaar nog even in de race was voor het landelijke PvdA-lijsttrekkerschap. ‘Ik ben bang dat dan de nuances verloren gaan’, antwoordt Zwiers. Dan trapt Jacobi toch maar af in de eerste rijkstaal.
‘De landsdelendiscussie is een Randstaddiscussie’, stelt de Friezin. ‘Daar hebben ze heel
kleine gemeenten en joekels van steden waar de provincies niet tegenop kunnen. Het is er uit de klauwen gegroeid. De regio’s daar missen ook eigenheid. In het Noorden doen de Friese, de Groningse als de Drentse identiteit er stuk voor stuk wél toe.
‘Aan dat stukje identiteit ontlenen onze provincies hun kracht. Je trekt er nog mensen
mee naar de stembus. Die democratische legitimatie gooi je weg door een provinciefusie.
Bovendien moet je zaken als taal en cultuur heel dicht bij de mensen houden, dat geldt voor het Fries, maar ook voor het Nedersaksisch.’
Taal en cultuur zijn belangrijk voor de noorderling, erkent Zwiers. Maar dat is centraal te organiseren. ‘Twente en de Achterhoek hebben ook hun eigen identiteit binnen een provincie.’
Jacobi veert op bij deze woorden. ‘Ik heb het hier over de Friezen die Europees dezelfde
status hebben als de Basken en de Schotten. Als je dat vanuit Groningen gaat regelen, met
mensen die er niks mee hebben, is dat de dood in de pot.’ Zwiers legt een hand op
Jacobi’s arm. Een gevoelige snaar in de noordelijke samenwerking is geraakt.
Groningen heeft een historie van Stad en Ommelanden, weet Jacobi. De stad dicteert het platteland. ‘Die cultuur hebben en willen wij in Fryslân niet. We hebben het gezien met het kindertheater van Tryater. Dat werd door Groningen niet gedragen, dan word ik witheet. De rechtbank is ook al noordelijk geworden, ja. En wat betekent dit meestal voor ons? Dat we werkgelegenheid kwijtraken aan Groningen.’
Vorming van een noordelijk landsdeel zal deze trend verder versterken, meent Jacobi. Een
hoofdplaats is dikwijls een voordelige vestigingsfactor voor nieuwe bedrijven, legt zij Zwiers voor. Leeuwarden en Assen raken dat pluspunt kwijt als zij geen provinciehoofdstad meer zijn.
Zwiers, sinds vier jaar directeur van VNO-NCW Noord, vindt de huidige provincies uit
de tijd. ‘Alles functioneert tegenwoordig op een noordelijke schaal’, signaleert hij. ‘Het
bedrijfsleven, de banken, de gezondheidszorg, politie en justitie. Alleen de provincies niet.
Het publieke bestel is de laatste der Mohikanen.’ Hier komt volgens de geboren Drent bij dat gemeenten te klein zijn om alle nieuwe taken die op ze af komen aan te kunnen. ‘De overheid delegeert terecht veel aan de gemeenten. Denk aan de WMO en de sociale werkvoorziening. Maar hiervoor is wel een kwaliteitsslag nodig.’ Drenthe ging terug van 31 naar 12 gemeenten. ‘Maar dat is nog niet genoeg. We moeten naar 12 tot 15 gemeenten in het hele Noorden. Dan heb je ook geen drie provincies meer nodig.’ Dat zou twee provinciehuizen schelen en honderden ambtenaren. ‘Maar de kosten vind ik niet het belangrijkst. Een groter orgaan levert vooral meer kwaliteit op.’
Jacobi reageert als door een adder gebeten. ‘Ik ageer tegen lobbyorganisaties die overheden
opdrijven naar almaar grootschaliger. De nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân is voor de
burgers al te groot.’
Doordat er niet één grote noordelijke provincie is, is er geen noordelijk beleid, vervolgt
Zwiers. ‘Door gebrek aan lef en visie zijn vorig jaar twee grote infrastructurele projecten
afgeblazen; de spoorlijn Heerenveen-Groningen en de regiotram. Dat is funest voor de
noordelijke economie want onze visie is: economie volgt infrastructuur.’
Het Noorden moet volgens Zwiers als één man achter de grote projecten gaan staan. Samen lobbyen voor een nieuw Thialf in Heerenveen, voor vliegveld Eelde, voor de zeehavens, voor Leeuwarden culturele hoofdstad 2018. ‘Een voorbeeld: de Floriade is niet naar Groningen gegaan omdat het een Groninger feestje was. Pas een minuut voor twaalf heeft de gemeente om noordelijke steun gevraagd.’
Jacobi ziet dit anders. Een lobby voor Thialf is volgens haar juist krachtiger en geloofwaardiger als deze exclusief uit Friesland komt. Tegenwerking door de andere provincies of steden is dan wel uit den boze. ‘Je moet elkaar dat gunnen.’
Als een fusie in het bedrijfsleven mislukt, blijkt achteraf vaak dat de culturen niet bij elkaar pasten, waarschuwt Jacobi. Dit onheil ligt voor provincies ook op de loer. ‘Je moet niet zomaar “in the blind” partijen bij elkaar gooien’, reageert Zwiers. ‘Nee, laten de provincies eerst gemeenschappelijke opgaven oppakken. Daarna doe je stap voor stap meer.’
Eigenlijk wil Jacobi helemaal geen discussie over de bestuurlijke kaart van Noord-
Nederland. ‘Donder op met die schaal- en structuurdiscussies! Laten we goede dingen voor het Noorden doen. Plannen maken! Er zijn potten met geld die het Noorden sterker maken, maar er is te weinig visie. Wees blij met de hoogwaardige banen bij Philips in Drachten, maar haak daar dan ook op in met goed onderwijs. En zoek thema’s die ons binden. Energy Valley bijvoorbeeld is nu vooral van Groningen.’
Hier vinden de twee confraters elkaar.
Zwiers: ‘Het gaat om wat we willen bereiken. Er moeten plannen komen waarop bestuur-
ders zijn te controleren en af te rekenen. Belangrijke projecten sneuvelen nu omdat we niet samenwerken.’
Jacobi: ‘Wat leert dit ons? Dat er toch steeds tegenwerking achterlangs is, omdat wij elkaar
niet vertrouwen?’ Zwiers: ‘Zou kunnen. Daarom zeg ik: gebruik de drie CdK’s hiervoor. Laat de commissarissen de lobby doen. Zet hen in hun kracht. Maar dat wordt hen kennelijk niet toevertrouwd.’
En als er dan ooit echt goed wordt samen-gewerkt in onze noordelijke contreien? Zwiers: ‘Mocht uiteindelijk blijken dat we het landsdeel niet nodig hebben, dan lever ik dat er graag voor in.’ Het doel heiligt immers de middelen! Lutz Jacobi trommelt van genoegen met de vingers op tafel. Zoals ze in het Britse Lagerhuis doen, en soms ook in de Friese statenzaal.
Blijft dit monument dan toch nog tot in lengte van jaren in gebruik als politieke arena?