Ik ging naar Aarhus om de regenboog te zien. Op het dak van het ARoS museum had de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson een veelkleurig glazen paviljoen gezet. Hoog boven het centrum baadde de Culturele Hoofdstad van Europa in een oranjegouden gloed. Zelfs bij bewolkt weer leek Aarhus een aantrekkelijke mediterrane bestemming.
‘Let’s rethink’ was het motto waarmee de tweede stad van Denemarken zich internationaal op de kaart probeerde te zetten. Er was een programmaboek met de dikte én zwaarte van twee stoeptegels waarin je als lezer acuut verdwaalde in een doolhof van instellingen, organisaties en evenementen die ieder op hun eigen wijze van alles en nog wat overdachten; van autocross tot zeewier, overal bleek het woordje rethink voor te passen.
Het was augustus 2017. In het centrum wapperden Europese vlaggen. De spectaculaire, nieuwe bibliotheek aan de haven had zelfs het idee ‘parkeergarage’ ge-rethought, auto’s werden zonder chauffeur opgeslagen in een futuristisch magazijn. De stoepen in het stadshart lagen bezaaid met tegels waarop ‘Aarhus 2017’ stond. Langs de Aboulevarden stonden wat panelen met winnaars van een wedstrijd voor amateurfotografen die hun eigen leefomgeving visueel hadden overdacht. En dat was het dan. De keuzestress die het programmaboek opriep verdween in het fysieke Aarhus onmiddellijk. De titel Culturele Hoofdstad was vooral versiering van het straatbeeld, voor inhoud moest je binnen de muren van de culturele instituties zijn.
Zoals in kunstmuseum ARoS, met zijn regenboog op het dak en de gigantische sculptuur van een knielende jongen van Ron Mueck. Of in het hermetische Moesgaard museum voor cultuurhistorie, even buiten de stad. In het strenge, getrapte gebouw in het weelderige groen werd met ‘The Journey’ een vernieuwende audiovisuele tentoonstelling over alle stadia van het leven en wat ons mens maakt. Het wereldomvattende filmproject van Christoffer Boe kostte een paar centen, maar dan had je ook wat. Ik was tot tranen geroerd. Dat lukt niet heel veel exposities.
Ook de omliggende regio Midden Jutland mocht meedoen met Aarhus 2017. Minstens een stoeptegel van het monumentale hoofdstadboek was gevuld met regionale programmering. Ik ging naar de provinciestad Randers en overdacht in het kunstmuseum de Deense beeldende kunst vanaf 1800. Er waren twee bezoekers, een voor elke eeuw. Door de straten van de stad liepen artiesten in vreemde kostuums waar het schaarse winkelende publiek wat verdwaasd naar keek. Voor het plaatselijke Elvis-museum, gevestigd in een replica van Graceland, de woonstee van The King, stond in lichtgevende letters ‘The same for everyone’, om de Denen er maar eens aan te herinneren dat ze allemaal gelijk waren.
De drommen cultuurtoeristen die zo’n hoofdstadjaar naar de omliggende regio zouden moeten lokken, waren in geen velden of wegen te bekennen. Of het moeten de bezoekers van Djurs Sommerland zijn geweest, een pretpark even buiten Aarhus en grootste publiekstrekker van de regio. Daar liep de massa na uitgewrongen te zijn in een achtbaan de eerder die dag genoten fastfoodmaaltijd te rethinken.
Het stemde somber over het jaar dat zou volgen. Zo’n hoofdstadjaar was nogal een institutionele bedoening.
Het is januari 2018. Leeuwarden en ook Friesland en ook een klein beetje de rest van Noord Nederland zijn nu Culturele Hoofdstad van Europa. Het jubeljaar komt piepend en knarsend op gang. De plattegrond voor de smartphone met alle evenementen? Werkt niet. De dagagenda vermeld vooral weinig tastbare projecten die een heel jaar lang lopen. Rethink heet hier Iepen Mienskip en iedereen moet dit jaar vooral durven: dromen, doen en anders zijn.
Maar dan kom ik het station van Leeuwarden uit en staat daar ‘Love’ van Jaume Plenza, twee kinderhoofden zo wit en zo losgezongen uit de omgeving dat ze het zwartste zwart van Anish Kapoor doen vergeten. Dit zijn nog eens koppen die boven boven het maaiveld uitsteken. Het fonteinenproject dat vooraf op veel kritiek kon rekenen wordt ineens door vrijwel iedereen omarmd. Nooit meer ‘Ut is niks, ut wudt niks en ut sal oek nooit wat wurde’, het officieuze stadsmotto dat elke Liwwadder in de mond ligt bestorven.
Knud Baade
Scene from the Era of Norwegian Sagas, 1850, Collectie van Asbjørn Lunde, New York. Foto ©
87,6 x 119,4 cm
Nordnorsk Kunstmuseum, Tromsø, Noorwegen
De eerste internationale bezoekers kunnen even verderop al terecht in het Fries Museum voor het levensverhaal van de niet al te sympathieke Mata Hari. Voor echte schoonheid ga ik naar het Groninger Museum. ‘De Romantiek in het Noorden’ heet de tentoonstelling die ook onderdeel uitmaakt van het hoofdstadprogramma. De vijf schilderijen van Turner die er hangen zijn de reis alleen al waard. Daar krijg je dan nog negentig achttiende- en negentiende-eeuwse landschappen bij met heel veel eenzame mannen in natuurschoon dat hijgt en zucht van de grote emoties; doeken die veel meer zijn dan fraaie landschapjes, die de innerlijke geografie van de mens verbeelden, het ongrijpbare goddelijke in de natuur zichtbaar maken, die het wezen van een land proberen te grijpen, die verleden en heden in olieverf met elkaar verbinden.
Maar dat is weer kunst binnen muren, voor de gearriveerde cultuurtoerist. Ik ga naar IJlst en loop door de nachtelijke straten van kerk naar kerk. ‘Frijtinker’ heet de locatievoorstelling, onderdeel van Under de Toer, een reeks van twaalf voorstellingen die zich afspelen rondom Friese kerken. Het zijn verhalen uit de gemeenschap voor de gemeenschap, uitgevoerd door die mienskip. In huiskamers dansen als demonen verklede leerlingen achter de ramen, het plaatselijke koor zingt, de IJlsters die geen rol spelen, komen kijken naar een vertelling over vrijheid en onderdrukking, over de verbinding tussen heden en verleden, over een joodse dominee die wordt belasterd, over een ketterse vrouw die wordt gedood, over een vluchteling die wordt gezocht. Het ontroert, het vermaakt, het is alle avonden uitverkocht en cultuurconsumenten van over de grenzen – provinciaal en nationaal – hebben hier niets te zoeken. Culturele Hoofdstad elitair? Let’s rethink.
Waarheen, waarvoor?
Marijke Muoi – revolutie in Fryslân, Leeuwarden – t/m 17 maart. Voorstelling in Grote Kerk, Tweehonderd bezoekers worden verdeeld over tien personages en beleven een oproer vanuit een uniek gezichtspunt.
Pluto, Leeuwarden – 15 t/m 17 februari. Internationaal toptheater in stadsschouwburg De Harmonie. Muziek, dans en robots in bewerking van Japanse manga-klassieker Astro Boy door beroemde Belgische choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui.
Fryske Matthäus Passion, diverse plekken Friesland en Groningen – 22 t/m 30 maart. Componist en tekstschrijver Peter Sijbenga vertaalde het oratorium van Bach naar het Fries, het Noord Nederlands Orkest voert uit
Ontwakend landschap, diverse plekken – 1 april t/m 1 september. Totaalervaring in de natuur: diner en ontbijt met streekproducten, theatervoorstelling, overnachten in tenten, gewekt door muziek, expeditie in natuurgebied.
Beyond Dada en De Stijl part 1, Drachten – t/m 8 april. Museum Dr8888e laat de erfenis én de blijvende invloed zien van deze kunststromingen, mét lichtroute in Stijl-kleuren door het centrum van Drachten.
Holstmeer, Leeuwarden – t/m 15 april. Theaterdrieluik in panden gevangenis, politiebureau en Fier (slachtofferhulp huiselijk geweld), met rollen van gevangenen.
Alle informatie over het programma van LF2018 op www.2018.nl.
