De koning en de koningin kwamen naar de stad. De pleinen stonden vol. Ik zag het koningspaar ritueel aan een dik rood koord sjorren. Laserstralen tekenden beierende klokken. Het was eind januari en Leeuwarden was nu officieel een jaar lang Culturele Hoofdstad van Europa.
Het publiek in de volle binnenstad juichte voor de vrolijke luchtspiegelingen. En kocht massaal in. De honger naar cultuur aan het begin van dit jubeljaar was groot. Al gauw was er geen kaartje meer te krijgen voor grote producties als Marijke Muoi, knap geregisseerd ervaringstheater in de Grote Kerk, en Stormruiter, het megaspektakel dat na de zomer de aanbidding van het Friese paard zal vieren in een theatrale hoogmis. Maar zover is het nog lang niet.
Wat na dit euforische begin restte waren meer luchtspiegelingen. Technogoochelaar Daan Roosegaarde zette met golvende, blauwe laserlichten en mistmachines het Zaailand onder water, ideale beleefkunst voor de selfie-generatie. Leuk voor 10 minuten, dan zijn de foto’s voor de sociale media gemaakt en gedeeld, en is het trucje bekeken.
Geslaagder is de luchtspiegeling op de andere grote ruimte in de binnenstad, het Oldehoofsterkerkhof. Daar worden de hersens wel aan het werk gezet. Met de komst van het inventieve taalpaviljoen Obe is de grote vlakte voor de Oldehove nu ineens een echt plein geworden. Het in het oog springende, organisch gewelfde paviljoen vormt een logische verbinding tussen de wat nondescripte architectuur van de gemeentelijke en provinciale instellingen aan weerszijden van de ruimte.
Binnen in het paviljoen schrijven de neonwoorden van kunstenaar Tim Etchells een beelddicht op het netvlies van de bezoeker: ‘vertel, orearje, pray, joke, verleid, eamelje’. Buiten op het plein waaien iedere donderdag-, vrijdag- , zaterdag- en zondagavond flarden taal voorbij. ‘Sinne-fisk-fûgel-grûn-tiid’, dicteert Herman van Veen de woorden van dichter Tsead Bruinja, terwijl videokunstenaar Jules van Hulst op de scheve toren vissen, hobbelpaarden en windvanen projecteert. Ik sta vijftien minuten stil en onderga in de snijdende kou hoe een leeg plein toch intiem kan voelen.
Ondertussen verschijnen na de enthousiaste start van het Hoofdstadjaar de eerste wolken aan de lucht. Het lukt stadsschouwburg De Harmonie niet, ondanks een hevig marketing- en persoffensief, de zalen vol te krijgen bij de prestigieuze Japans-Belgische productie Pluto, onderdeel van het internationale theaterprogramma Strangers on Stage. Voor vernieuwend theater is niet genoeg Fries publiek te vinden. De vele internationale bezoekers die op een Culturele Hoofdstad af zouden komen, zijn ondanks de positieve buitenlandse media-aandacht voor Leeuwarden 2018 blijkbaar nog niet gearriveerd.
En dan heeft de Blokhuispoort, de voormalige stadsgevangenis die is verbouwd tot hoofdkwartier van Culturele Hoofdstad, te kampen met een budgetoverschrijding en een bouwstop. De nieuwe stadsbibliotheek, modieus omgedoopt tot dbieb, is dan wel een uitnodigend doolhof van boeken en kennis, maar de binnenpleinen van de gerestaureerde gevangenis zijn kaal. Het informatiecentrum is in de drukke culturele weekenden gesloten. Binnen in het gebouw is de kaalslag nog beter zichtbaar, een bouwsteiger doet dienst als trappenhuis. Verantwoordelijk wethouder Henk Deinum was al een jaar op de hoogte van de tekorten maar hield zijn mond dicht. Nu spreekt hij van ‘een dynamisch businessplan’, een soort bestuurlijke luchtspiegeling.
Aan de Waddenkust is een van de andere grote pijlers binnen het LF2018-programma zo goed als verdampt. De jury van de Anita Andriesen Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit had eind vorig jaar al heel wat vraagtekens en twijfels bij Sense of Place, het landartproject van voormalig Oerolbaas Joop Mulder. Door een inschattingsfout bij de vergunningaanvragen zal het volledige project nu pas in 2019 gerealiseerd kunnen worden.
Wie toch op een creatieve manier natuur en landschap wil beleven kan zich beter melden binnen de muren van het Natuurmuseum Fryslân, waar het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide het geld wat ze wonnen met diezelfde Anita Andriesen Prijs heeft gestoken in Het Grote Grutto Theater, een interactieve tentoonstelling voor kinderen van alle leeftijden waarin theaterregisseur Theun Mosk de bezoekers op speelse wijze kennis laat maken met de leven en lijden van de Nationale Vogel, met als bescheiden boodschap een vrolijk en nooit drammerig pleidooi voor natuurinclusieve landbouw.
Zo is er meer engagement. Wat me hard raakt, is de voorstelling Holstmeer van het Amsterdamse theatergezelschap De Jonge Republiek. Voor aanvang geef ik mijn horloge, telefoon, beurs en sleutels af. Ik word gefouilleerd, weken van tevoren ben ik al gescreend. Ik stap in de bus naar de Holstmeerweg, waar de uitersten van de rechtsstaat samenkomen. Aan de ene kant de Penitentiaire Inrichting Leeuwarden, aan de andere kant Fier, het opvang- en behandelcentrum voor vrouwen en meisjes die slachtoffer zijn van geweld in diverse soorten relaties, van loverboys tot eerwraak. Daartussen staat het hoofdbureau van Politie, waar daders en slachtoffers samen komen.
In de gemeenschapsruimte van Fier zingen, dansen en praten de anonieme bewoonsters over verleden heden en toekomst. Een van de meiden klimt op tafel en houdt een woedende speech die door de ziel snijdt. ,,Je moet voor elkaar opkomen. Waar is de menselijkheid gebleven’, schreeuwt ze. Ze dromen van een rijk leven met inloopkasten, onbeperkt eten en film kijken. Ze missen hun moeder. In de sportzaal van de gevangenis staan tien bedden. De klok tikt, de gedetineerden voeren hun vaste celrituelen op. ‘Send in the clowns’ zingt Frank Sinatra. Ze vertellen over de vissen die ze in hun cel verzorgen. Over de omstandigheden waardoor ze hier terecht kwamen. Het kan iedereen overkomen, zeggen ze. Een van de mannen zingt een smartlap. Ze missen hun moeder, hun vrouw, hun kind. Na het applaus staan ze opgelijnd tegenover het publiek. ,,Hoe vonden jullie het”, vragen ze nieuwsgierig. Er klinkt een fluitje. Wij moeten gaan. Zij moeten gaan. Met een brok in de keel naar de vrijheid. Met natte ogen naar de cel.
Toch wringt hier ook iets. Als geprivilegieerd theaterpubliek staren we naar daders en slachtoffers, we krijgen een unieke belevenis in een gevangenis en slachtoffercentrum plus een veilige blik op de onderkant van de samenleving voor de prijs van een theaterkaartje. Maar wat heeft diezelfde onderkant aan dit Culturele Hoofdstadjaar? Ik loop mijn wijk in. Straten vol hondenpoep, zwerfvuil en gedumpt meubilair. De armoede koekt hier aan de ramen. Bomen groeien er niet. Ook dit is Leeuwarden. Juist dit is Leeuwarden. Ik vraag: wat merken jullie van Culturele Hoofdstad, gaan jullie ergens naar toe, vinden jullie het leuk, hebben jullie er iets aan? En de antwoorden luiden unaniem: ik weet niet wat het is, het is niet voor ons, daar heb ik geen geld voor. En dan is die Hoofdstadmantra van ‘mienskip’ en ‘samen’ en ‘iepen’ ineens wel heel erg hol en leeg, een pijnlijke luchtspiegeling, een onbereikbaar fata morgana voor mensen met een lege portemonnee.
Ik bezoek Phantom Limb, een verrassend sterke tentoonstelling – ga hem zien! – in het Fries Museum. Daar stap ik onverwacht de installatie Afgelopen van Dominique Teufen binnen, een kunstwerk dat het sombere gemoed over ‘kloof’ en ‘mienskip’ treffend weet te verbeelden. Teufen bouwde een huiskamer waar de slingers, ballonnen, glazen, flessen en peuken herinneren aan een feest. Dit zou een vrolijk tafereel moeten zijn, ware het niet dat de ruimte en alle inboedel, van bloemblaadjes tot wijnvlekken, volledig zwart, grijs en wit zijn. Alsof er een Instagramfilter over de realiteit is gelegd, toeschouwer en feest zullen elkaar nooit bereiken, een huiveringwekkende luchtspiegeling.
Adwin de Kluyver is schrijver en woont in Leeuwarden. Voor Noorderbreedte beschouwt hij Leeuwarden-Fryslân 2018.
| Waarheen, waarvoor |
Lân fan Taal, Oldehoofsterkerkhof, Leeuwarden – hele jaar, donderdag- t/m zondagavond
Dichters en beeldend kunstenaars verzorgen levensgrote projecties op Oldehove. Tot en met 8 april dichter Tsead Bruinja, zanger Herman van Veen en videokunstenaar Jules van Hulst. Tot en met 22 juli filmmaker/muzikant René Duursma, schrijver/dichter Rodaan Al Galidi en animator Antonia Rehnen. Aanvang in maart om 21.00 uur, april 22.00 uur, mei 22.45 uur, juni en juli 23.00 uur.
Het Grote Grutto Theater, Natuurmuseum Fryslân, Leeuwarden – t/m 2 september
Het Grote Grutto Theater is een theatrale beleving die de bezoeker veertig minuten lang meeneemt in de wereld van de grutto. Aan de hand van de seizoenen maak je één jaar uit een gruttoleven mee. Het atrium van het Natuurmuseum is daarvoor veranderd in een groot houten nest.
Phantom Limb, Fries Museum, Leeuwarden – hele jaar
In deze tentoonstelling nemen tien hedendaagse kunstenaars uit binnen- en buitenland de bezoeker mee naar een wereld waarin niets is wat het lijkt. Hun kunstwerken spelen met contrast, licht, orde, perspectief, oneindigheid en ruimtelijkheid, met een vervreemdende fysieke beleving als gevolg.
Lost in the greenhouse, muziektheatergezelschap Orkater, Kwekerij Hartman, Sexbierum – 13 april t/m 20 mei
In de kassen bij Sexbierum werken Friese en Poolse arbeiders. Doordeweeks plukken ze tomaten, komkommers en paprika’s. In het weekend wordt er gefeest en gedronken. Makers van Orkater vertellen samen met lokale amateurs, HaFaBra-orkesten uit Friesland en en Poolse band een meeslepend verhaal in een speciaal voor dit stuk gekweekt decor.
Wereldburgers van de Voorstreek, Tryater, Leeuwarden – 25 april t/m 26 mei
Multimediale voorstelling over de multiculturele ondernemers aan de Voorstreek, van een Koerdische supermarkt tot een Afrikaanse haarsalon. Gespeeld op locatie in de voormalige Bever-winkel.
Silence of the bees, Kruidhof, Buitenpost – vanaf 1 april
In 2018 is De Kruidhof in Buitenpost de letterlijke ‘landingsplek’ van een jaar vol activiteiten rond bijen. Het project Silence of the Bees wil de stilte rond de massale bijensterfte doorbreken met beeld, taal, muziek, kunst, cultuur eten en lezingen. Grote publiekstrekker is het Oratorio, een levensgroot sculptuur waarin de bezoeker wordt ondergedompeld in door bijen gegenereerde muziek.
Alle informatie over het programma van LF2018 op www.2018.nl.
