Een rivier die een vervuiler aanklaagt, vier chimpansees die een dierentuin voor de rechter slepen, een boom die een proces begint. Steeds vaker zien we dat de mens niet langer de maat der dingen is. Natuurgebieden kunnen in sommige landen een rechtspersoonlijkheid worden en zo zichzelf verdedigen. Dieren worden in sommige Amerikaanse rechtbanken niet langer beschouwd als ding maar als persoon.
In het literaire non-fictieboek Niemandsland laat schrijver en historicus Adwin de Kluyver zien wat een dergelijke paradigmaverschijving kan betekenen voor de geschiedschrijving. In zijn boek beschouwt hij het verleden van het werelddeel Antarctica vanuit een alternatief perspectief. Niet langer staat het traditionele (avonturen-)verhaal – over hoe de mens een nieuw continent ontdekte, naar de Zuidpool reisde en zich het nieuwe, geheel onbewoonde werelddeel toe-eigende – centraal.
In plaats daarvan kiest De Kluyver voor een andere invalshoek. Hij geeft diegene die in de geschiedeniscanon gewoonlijk worden vergeten in een reeks korte, literaire verhalen een eigen stem. Ver voor westerse mannen Antarctica veroverden, reisden Polynesische reizigers naar het verste Zuiden en verhaalden daarover binnen hun orale traditie. De westerse ontdekkingsreizigers beschouwden Antarctica als een vrouwelijk continent dat verleid, veroverd en onderworpen diende worden, de eerste vrouwen in het Zuiden werden vijandelijk ontvangen in dit door mannen gedomineerde gebied.
Ook laat de De Kluyver in Niemandsland verschillende dieren aan het woord over de rol die zij in de geschiedenis van Antarctica hebben gespeeld. Zo werd de pinguïn beschouwd als een surrogaatmensje bij gebrek aan menselijke bewoners. De walvis werd doelwit van een nietsontziende jacht op kostbare grondstoffen, tot de zuidelijke zeeën bijna waren leeggevist. Tragisch is het verhaal van de honden die als eersten de Zuidpool bereikten. De Noorse poolreiziger Roald Amundsen streek met de eer, maar ontwierp voor zijn ontdekkingstocht een perfide plan waarbij de honden werden gereduceerd tot lopende vleesvoorraden die stelselmatig werden gedood tot meerdere eer en glorie van de mens.
Het is een beschouwing die aanzet tot nadenken. Zou een dergelijke benadering van de geschiedschrijving ook toe te passen zijn in onze eigen noordelijke leefomgeving? Wat zou fokstier Sunny Boy kunnen vertellen over de intensivering van de veeteelt. En heeft het voormalige hoogveengebied dat nu onder Blauwestad ligt ook een verhaal?
Niemandsland – een Antarctische ontdekkingsreis van Adwin de Kluyver, uitgeverij Spectrum, €22,99. Vanaf 9 september verkrijgbaar bij de (online) boekwinkel.
