In de afgelopen Noorderbreedte waren we in het schilderachtige oerbos Norgerholt. Dit keer neemt geoloog en landschapshistoricus Wytse Sikkema ons mee naar het historische Heilige Bos van Grolloo.
Van de oude bossen die Drenthe moeten hebben bedekt in voorhistorische tijden is niets overgebleven. De laatste oude bossen die we nog hebben, zoals het Norgerholt, het Amerholt en het Grollerholt zijn gebruiksbossen, waar al sinds de middeleeuwen bomen werden gekapt en opnieuw aangeplant. De laatste oerbossen, zoals het Valther Spaan en het Weerdinger Dikbos, zijn in de negentiende eeuw helaas gekapt. We weten nu dat zelfs deze oerbossen groeiden op voormalige celtic fields, dus echte oerbossen waren het ook niet.
Er is al heel veel geschreven over het Grollerholt bij Grolloo, waar de aloude Drentse Landdag, de vergadering van de bestuurders van het Landschap Drenthe, bijeenkwam. In deze beschrijvingen wordt een enkele keer gewag gemaakt van het Heilige Bos (ook wel Hellingbos…
In de afgelopen Noorderbreedte waren we in het schilderachtige oerbos Norgerholt. Dit keer neemt geoloog en landschapshistoricus Wytse Sikkema ons mee naar het historische Heilige Bos van Grolloo.
Van de oude bossen die Drenthe moeten hebben bedekt in voorhistorische tijden is niets overgebleven. De laatste oude bossen die we nog hebben, zoals het Norgerholt, het Amerholt en het Grollerholt zijn gebruiksbossen, waar al sinds de middeleeuwen bomen werden gekapt en opnieuw aangeplant. De laatste oerbossen, zoals het Valther Spaan en het Weerdinger Dikbos, zijn in de negentiende eeuw helaas gekapt. We weten nu dat zelfs deze oerbossen groeiden op voormalige celtic fields, dus echte oerbossen waren het ook niet.
Er is al heel veel geschreven over het Grollerholt bij Grolloo, waar de aloude Drentse Landdag, de vergadering van de bestuurders van het Landschap Drenthe, bijeenkwam. In deze beschrijvingen wordt een enkele keer gewag gemaakt van het Heilige Bos (ook wel Hellingbos genaamd). Maar wat is nu eigenlijk dat Heilige Bos? Waar ligt het, en is er nog wat te zien? Wat kunnen we concluderen over het Heilige Bos? In het volgende stukje proberen we wat meer te weten te komen over deze geheimzinnige plek. Het beschikbaar komen van het uiterst precieze hoogtebestand AHN helpt om nieuw licht te werpen op deze oude locatie.
Buitengewoon bos
Een oude wandelroute voert ons naar de bovenloop van het Amerdiep. Verscholen in de bossen en nieuwe natuur van het Halkenbroek, niet ver van het voormalige kamp Westerbork en de grenssteen Dove Wander, ligt het mysterieuze Heilige Bos van Grolloo. Kromme, oude eiken groeien hier op een merkwaardige, halfronde verhoging in het landschap. Van oudsher zou dit het Heilige Bos of Hellingbos heten. Door de opdringende nieuwe natuur dreigt deze speciale plek in vergetelheid te raken, maar wie goed zoekt kan het nog vinden.
De volhoudende wandelaar wordt hier verwelkomd door de mystieke atmosfeer die tussen de kromme eiken hangt, en vraagt zich af: wat is dit? Hebben we hier te maken met een restant van de oude heilige bossen van de Germanen? Of is de verklaring minder prozaïsch? Op het informatiebord bij de befaamde vergaderplaats in het Grollerholt wordt het Heilige Bos genoemd, maar niet nader verklaard. Terwijl het Grollerholt aan de oeroude route over de Rolderrug ligt, en dus altijd goed bereikbaar was, ligt het Heilige Bos op een zeer afgelegen plaats in de bossen tussen Grolloo en Hooghalen. De vraag rijst dan ook: wat maakt deze plek zo speciaal? Al in de negentiende eeuw hebben wetenschappers zich het hoofd gebroken over de aard van deze plek (W.L. Schiffer).
Het Heilige Bos is nog goed bekend bij oudere inwoners van Grolloo en Amen. Henk Meems uit Grolloo (1938) herinnert zich bijvoorbeeld nog hoe hij daar als jongetje speelde terwijl zijn vader op het land aan het werk was. Lokaal werd het ook wel het Hellingbos genoemd en tot voor kort was er een Hellingbos wandelroute, die echter is opgeheven vanwege de toenemende onbegaanbaarheid.
Aarden wal
Het Heilige Bos is een verrassend mooi en schilderachtig stukje open loofbos, met kromme, oude eiken (deels in verval) en een ruige ondergroei van Hulst en andere bosplanten. Wat het Heilige Bos echter bijzonder maakt is dat de eiken op een opvallende aarden wal staan. Vooral het noordelijke uiteinde van deze brede wal heeft een merkwaardige, gekromde structuur en heeft een afgeronde doorsnede, zoals mooi te zien is op het bovenstaande AHN beeld. Aan beide kanten wordt de wal begrensd door een greppel. Naar het Zuiden toe krijgt de wal meer het karakter van een gewone boswal (smaller en steiler), maar nog steeds met forse eiken van om en nabij honderd jaar oud, dus veel ouder dan de aanplant van het dennenbos.
Verbeelding
De halfronde aarden wal die zo mooi te zien is op het AHN beeld doet het meest denken aan een haastig opgeworpen verdedigingswerk, een schans of een bastion, vergelijkbaar met het Poepenhemeltje bij Assen. Vanaf hier kon een opdringende vijand aan de oostkant van het Amerdiep gesignaleerd en bestreden worden. Uit de literatuur is echter niets bekend over een schans op deze verlaten plek.
Een andere mogelijkheid is dat het hier gaat om een leidijk, opgeworpen om water op te vangen dat van de hoger gelegen heide richting de weilanden bij de beek stroomt. Ten slotte is het ook nog mogelijk dat het een boswal is, stammend uit de tijd dat er hier nog wel eikenbossen groeiden die moesten worden beschermd tegen opdringerig vee.
We zullen het misschien nooit weten, maar ondertussen blijft dit een fascinerende plek waar je kunt filosoferen over het oude Drentse landschap en de aanleg van nieuwe natuur.
Literatuur
H.M. Luning, Het Grollerholt, een erezuil ten faveure van het provinciaal bestuur? Nieuwe Drentse Volksalmanak, 2007, pp 67-102
R.D. Mulder, Het verdwijnen van het oude Drentse hakhout, Nieuwe Drentse Volksalmanak 1958, pp 83-87
Edelman-Vlam, A.W., Veldnamen in de gemeente Rolde, Naamkunde, Jaargang 1, 1969, pp 138-156
