De fanmail die ik krijg na het verschijnen van Ontaard land komt uit een andere hoek dan ik had verwacht. Diverse mensen laten me weten dat ze het boek in één adem uitlazen en dat ze blij zijn met de herkenning. Ze danken me voor het feit dat ik dit verhaal zo heb opgeschreven. De aardbevingen en daarop volgende ellende is hen overkomen en dat was geen genoegen.
De gaswinning ondermijnt niet alleen huizen, het tast ook de levens van mensen aan. Hoe kun je dat verhaal zo vertellen dat het binnenkomt bij anderen? Ik koos voor Ontaard land het persoonlijke perspectief. In mijn achterhoofd had ik lezers van wat verder weg: ‘westerlingen’, ‘bestuurders uit Den Haag’ en ‘ambtenaren’. Hen wilde ik meenemen tot in de binnenkamers van Groningen. Tot mijn verrassing komen de reacties vooral van Groningers die er steun uit putten om te lezen over lotgenoten; het maakt hen minder eenzaam.
Het verhaal van Groningen
In augustus is het alweer tien jaar geleden dat de aardbeving vanuit Huizinge het leven in Groningen opschudde. Duizenden mensen zitten nu nog in onzekerheid of zijn bezig met versterking van hun huis. Een nog grotere groep heeft levensjaren verloren door het aanhoudende gedoe in besturen over geld en normen. Al dat leed zoekt een uitweg. Naast die scheuren in het individuele leven, is er ook de schade aan gemeenschappen. Mensen begrijpen niet waarom de een eerder aan de beurt is of meer lijkt te krijgen. En waar kennis ontbreekt, nemen emoties het over. Ook Toukomst, het burgerpanel, vraagt daar aandacht voor in haar routeplan naar een betere toekomst voor Groningen. Mensen hebben een plek nodig om hun frustratie over wat hen is overkomen te uiten. In een aardbevingstheater gebouwd als een grote barst in de aarde bij het Schildmeer bijvoorbeeld. Of bij een soort waarheidscommissie, zoals de zielzorgers van het Platform Kerk en Aardbeving bepleiten. Vertellen, delen en vastleggen wat er gebeurd is heeft niet alleen zin voor slachtoffers, het is onderdeel van ‘het verhaal van Groningen’.
Groningen is een mooie provincie, het wierdenlandschap met de oude kerken, de maren en kanalen. De marketingfilms vertellen daarover in tinten blauw (lucht), geel (koolzaad) en vrolijk spelevarende toeristen. Bedrijven en bestuurders trekken er graag geld voor uit om dat gepolijste verhaal te vertellen. Maar er zit meer onder. Het landschap hier is zo aantrekkelijk omdat het vele lagen heeft. Dat is niet alleen grondstoffelijk, maar ook sociaal. Hier ligt de historie van herenboeren en de uitgebuite landarbeiders, van stadse veenkoloniemaatschappijen die turf binnenhaalden over de rug van lokale arbeiders, en nu dus het verhaal over de gasregenten die vele honderden miljarden aardgaswinst binnenhaalden voor de BV Nederland maar de overlast en schade van die exploitatiedrift bij de bewoners laten.
Ik moet denken aan de pijn van Drenthe zoals die in het huidige Westerbork en Veenhuizen wordt getoond. Bij de ingang van het Gevangenismuseum kun je bijvoorbeeld nazoeken of er ooit familie van jou hier te werk is gesteld want de archieven van lang geleden zijn nu goed ontsloten. Even verderop kun je zien hoe klein de slaapplekken waren, je kunt de aardappelsoep proeven en voelen hoe groot en zwaar de schop was waarmee de bodem schep voor schep ontgonnen werd. Het Pauperparadijs is ook tot leven gebracht door het prachtige boek van Suzanna Jansen. Kunst helpt te leven met pijn – in de week na Pasen ligt dat voor in het gemoed. Wat ook helpt om de ellende onder ogen te komen is ‘tijd’ want de pijn raakt erdoor afgevlakt.
In het huis van de Groninger geschiedenis moeten we nu dus de recente verhalen over de gaswinning bijzetten met daaraan gekoppeld opnieuw een grote schaduwzijde. Dat vergt lef want het leed dat de bewoners is aangedaan is nog vers en deels onverwerkt, terwijl de bestuurders die het mede veroorzaakten zoeken een vervolg van hun eigen politieke carrière. Dat kleurt de hand waarmee ze subsidieaanvragen goed- of afkeuren.
Uitweg
De vele duizenden inwoners die door de versterkingsoperatie jaren van hun leven zijn kwijtgeraakt, lopen veelal met een zware bal in hun maag. Ze snakken naar erkenning. Wat hen overkomt verdient op een oprechte manier verankerd te worden in onze regionale geschiedenis. Het burgerpanel van Toukomst ziet dat ook. De frustratie onder de mensen moet een uitweg krijgen. Uit de reacties op Ontaard land merk ik hoe de ongepolijste kant van het verhaal over het gas nog in de Groninger zielen wroet en hoe het de bewoners wakker houdt en hun leven aantast. Groningers hebben het hart niet op de tong en praten over je pijn is al helemaal niet fijn. Toch is dat nodig; het is beslist geen ‘geval van blijven hangen in slachtofferschap’.
Maar de wereld is natuurlijk niet enkelvoudig. Er zijn ook Groningers die amper schade ondervonden of die vinden dat hun scheuren afdoende zijn hersteld. Zij verlangen er misschien wel naar om vooruit te kijken. Deze aardbevingsgedupeerden vinden de bestuurders aan hun zijde. Die stoppen de ‘herstelgelden’ liever in een positief toekomstgericht project dan in de verwerking van het leed.
Maar zolang er nog duizenden mensen gegijzeld worden door de versterkingsbureaucraten voelt het wrang om herstelgeld uit te geven aan gepolijste promotiefilms, zo viel laatst ook te beluisteren in de wandelgangen van het Groninger filmfestival. In de ‘zachte domeinen’ van kunstenaars, pastors, sociale werkers, journalisten en archivarissen is een meer open oog voor het lijdensverhaal van de Groningers. Deze professionals kunnen eraan bijdragen om wat Groningers is overkomen een plek te geven.
Aan de reacties op mijn boek merk ik dat er nog een hoop werk te doen is voordat alle Groningers eendrachtig de blik weer op de blauwe lucht en de koolzaadvelden kunnen richten.
Wil je op de hoogte blijven van deze blogserie? Klik dan hier om een melding in je e-mailbox te krijgen bij het uitkomen van een nieuwe aflevering.
Fakkels
Ze vlammen tijdens de protesttochten van Groningers die klem zitten in de aardbevingsbureaucratie en ze branden op de boorinstallaties van de NAM: fakkels. Ineke Noordhoff onderzoekt in dit tweewekelijks blog hoe Groningen in deze misère belandde en waar nieuwe energie te winnen valt.
Noordhoff is journalist en was tot 2021 hoofdredacteur van Noorderbreedte. Van haar hand verscheen Ontaard land, de strijd van een Groninger tegen de gasregenten bij Atlas Contact.
