Op 19 april 1906 trok de Amerikaanse psycholoog William James naar San Francisco. De stad lag in puin. Een aardbeving vernielde meer dan 80 procent van haar gebouwen en infrastructuur.
Toen de psycholoog de trein uitstapte en zijn pen tegen het notitieblok drukte, werden de straten opgelicht door een brand die nog vier nachten woedde. James wilde zoveel mogelijk van de ramp zien, om te onderzoeken hoe de slachtoffers er mentaal op reageerden.
Al een dag na de aardbeving zag hij dat er een nieuwe orde werd opgetuigd, hoe geïmproviseerd ook. Buurten die het meest gevaar liepen waren afgezet, de saloons bleven dicht. Iedereen die kon werken, werkte. Hij trof een bevolking die, ‘vlijtig als mieren in een opengebroken mierenhoop, zich haastte om haar eieren en larven te redden’.
Wat hem opviel was het gebrek aan emotie. James zag veel uitdrukkingsloze gezichten, weliswaar gespannen en ernstig, maar hij zag slechts drie huilende mensen.
Al snel kwam ook de post uit het oosten van het land. De steunbetuigingen, merkte hij, zaten vol met ongerustheid en emotie. Vreselijk, afschuwelijk – in de brieven stonden woorden die de inwoners van San Francisco zelf weinig gebruikten. ‘Nu weet ik zeker wat ik altijd al vermoede’, schreef James later op. ‘De heftige, emotionele beleving van een ramp is voorbehouden aan zij die op een afstandje moeten toekijken, niet aan de directe slachtoffers.’
Volgens James is het geruststellender om, in het moment zelf, actief een probleem op te lossen dan om van een afstand toe te kijken.
In de vorige week verschenen documentaire Experiment Krewerd volgt Liefke Knol de inwoners van Krewerd. Die proberen hun wierdedorp, aan stukken gescheurd door de mijnbouw, op een alternatieve manier te versterken. Vijf jaar na de start van het project is er echter nog geen huis versterkt.
Zelf iets doen blijkt onmogelijk rond de aardbevingskwestie. De bewoners voerden talloze gesprekken met de Nationaal Coördinator Groningen. Keer op keer bleek dat er opnieuw metingen, inspecties en rapporten nodig waren. Het burgerinitiatief verzoop langzaam in een zee ‘verrekte papieren’, om Krewerder Bart van Niejenhuis te citeren. Methodes die het aandiende wees de NCG af omdat ‘de aansprakelijke partij die dit betaalt’ (NAM) niet akkoord is.
Groningen is qua ellende gelukkig geen San Francisco, maar James’ principe is ook hier van toepassing. Toekijken is erger dan meehelpen. Het wordt de Groningers onmogelijk gemaakt iets anders te doen dan rapporten te lezen en de vernieling lijdzaam aan te zien. De Krewerders zijn slachtoffer én toekijker.
Experiment Krewerd is deze week opnieuw te bekijken via NPO Start en NPO 2 Extra.
