Tijd verdwijnt uit het landschap - De verandering van het Friese landschap

‘Tijdbesparend landschap’ is de term die Van der Woud gebruikt voor landschap waarin efficiëntie leidend is met rechte akkers, rechte wegen en strakke boskavels. Je zou kunnen zeggen dat hierdoor de tijd verdwijnt uit het landschap. Toen Hoogwoud hierover filosofeerde met schrijver Jaap Jepma, ontstond het idee met een aantal landschapsexperts naar een zelfgekozen plek te gaan om daar te praten over het veranderende landschap. De opzet was om twee interviews te doen als pilot, maar het enthousiasme hieraan mee te werken bleek groot. Al gauw werd het Hoogwoud en Jepma duidelijk dat ze genoeg materiaal hadden voor een boek. 

Tijd verdwijnt uit het landschap bestaat uit zeven interviews: twee historici, een stedenbouwkundige, een beeldend kunstenaar, een adviseur ruimtelijke …

‘Tijdbesparend landschap’ is de term die Van der Woud gebruikt voor landschap waarin efficiëntie leidend is met rechte akkers, rechte wegen en strakke boskavels. Je zou kunnen zeggen dat hierdoor de tijd verdwijnt uit het landschap. Toen Hoogwoud hierover filosofeerde met schrijver Jaap Jepma, ontstond het idee met een aantal landschapsexperts naar een zelfgekozen plek te gaan om daar te praten over het veranderende landschap. De opzet was om twee interviews te doen als pilot, maar het enthousiasme hieraan mee te werken bleek groot. Al gauw werd het Hoogwoud en Jepma duidelijk dat ze genoeg materiaal hadden voor een boek. 

Tijd verdwijnt uit het landschap bestaat uit zeven interviews: twee historici, een stedenbouwkundige, een beeldend kunstenaar, een adviseur ruimtelijke kwaliteit, een landschapsontwerper en een filosoof. Elke geïnterviewde kreeg de zin ‘Tijd verdwijnt uit het landschap’ ter overdenking en de vraag op basis daarvan een plek uit te kiezen in Friesland. Vervolgens werd het interview op die plek gehouden, gecombineerd met fotografie.

Tijd verdwijnt uit het landschap hebben jullie in eigen beheer uitgebracht. Waarom was het zo belangrijk dit boek te maken?

Jepma: ‘De huidige transitie van het landschap gaat ontzettend snel en de veranderingen zijn grootschalig. Dit zal nog veel meer invloed hebben dan de ruilverkaveling in de vorige eeuw. Daarom is het heel belangrijk om ons nu te bedenken waar we met z’n allen naartoe gaan. We moeten ons er bewust van worden wat we koesteren aan ons landschap en wat we willen meenemen naar de toekomst. Dit boek draagt daar hopelijk aan bij.’

Waarom hebben jullie voor deze vorm gekozen?

Jepma: ‘We hadden een aantal deskundigen kunnen vragen hun visie te verwoorden, maar dan krijg je een “deskundigenboek”. Door met iemand naar een plek te gaan en diegene vrijuit te laten praten, krijg je een heel andere invalshoek. Er staat veel deskundigheid in het boek, maar het is geen deskundigenboek. Het zijn ook geen meningen van deskundigen ten opzichte van elkaar; de visies staan gelijkwaardig naast elkaar.’

Hoogwoud: ‘De fotografie speelt hier een belangrijke rol in. De tekst en de foto’s horen onlosmakelijk bij elkaar. Jaap Jepma heeft de verhalen geschreven vanuit de inhoud en ik heb de ziel van de verhalen geprobeerd te vangen in foto’s. De fotografie brengt een extra laag aan in de verhalen.’

Wat was verrassend aan deze manier van werken?

Jepma: ‘Het was mooi om te merken dat je tijdens de gesprekken binnen drie minuten volledig in het onderwerp zat en de persoonlijke ontboezemingen als vanzelf kwamen. Mensen stapten bij wijze van spreken al pratend uit hun auto. We hoefden ook maar één vraag te stellen: Waarom deze plek? Daarna liep het gesprek vanzelf. We wandelden samen en keken mee door de ogen van degene met wie we op pad waren. Het was prachtig te ontdekken dat elke plek zijn eigen verhaal heeft en doordesemt is van geschiedenis.’

Hoogwoud: ‘Tijdens het gesprek maakte ik alvast enkele foto’s en kon ik luisteren naar het verhaal en de emotie ervan voelen. Later ging ik dan alleen terug naar de plek en nam ik rustig de tijd voor de fotografie. Pas achteraf viel het me op dat het beeld bij elk interview zijn eigen kleur, vorm en uitstraling gekregen heeft. Dat laat zien hoe het is toegesneden op het specifieke interview. Omdat de essentie van elk verhaal anders is, zijn de foto’s ook steeds anders.’

Wat hopen jullie met dit boek te bereiken?

Jepma: ‘Een term die je vaak hoort is “opgave gestuurd ontwerpen”. Ik zou graag meer “waarde gestuurd ontwerpen” willen zien. Werken vanuit wat we met z’n allen belangrijk vinden en niet in eerste instantie vanuit de opgave. In een opgave zit vaak een tegenstelling: je ziet iets als een probleem en dat ga je oplossen. Als je uitgaat van waarden is er meer verbinding. De stikstofproblematiek kun je bijvoorbeeld zien als een probleem dat op de kaart verschijnt, maar je kunt ook vertrekken vanuit de gedachte dat landbouw een onlosmakelijk onderdeel is van onze wordingsgeschiedenis. Dan krijg je een heel ander gesprek.’

Hoogwoud: ‘De thema’s die in dit boek behandeld worden zijn politieke thema’s, die apolitiek worden aangevlogen. Dat tilt het gesprek naar een ander niveau.’

Jepma: ‘De landschappelijke opgaven zijn complex. Als je die verpolitiekt en in de polarisatie trekt, dan wordt het lastig om samen de toekomst tegemoet te gaan. Maar als je vanuit gezamenlijke waarden het gesprek voert, dan kun je over moeilijke onderwerpen toch hardop met elkaar nadenken. Ik hoop dat dit boek daaraan bijdraagt.’

Hoogwoud: ‘Als fotograaf hoop ik ook dat dit boek laat zien hoe belangrijk beeld en verbeelding is. Beeld en verhaal zijn op een organische manier verweven. Beelden kunnen verhalen vertellen en verhalen dragen bij aan de beelden.’

Jepma: ‘Stedebouwkundige Sandra van Assen zegt in het boek dat het wel lijkt alsof we tegenwoordig angst hebben voor de verbeelding. Terwijl we verbeelding juist hard nodig hebben om te kunnen dromen over wat mogelijk is.’

Noorderbreedte heeft een speciale abonnee-actie opgezet rond Tijd verdwijnt uit het landschap. Draag een nieuwe abonnee aan en ontvang dit bijzondere boek. Meedoen? Klik hier. 

Tijd verdwijnt uit het landschap bestaat uit foto’s van Annemarie Hoogwoud en interviews van Jaap Jepma met historicus Auke van der Woud, beeldend kunstenaar Doet Boersma, historicus Bert Looper, stedebouwkundige Sandra van Assen, landschapsontwerper Erik Overdiep, adviseur ruimtelijke kwaliteit Hilde Kloosterziel en filosoof Roel Klopstra.Tijd verdwijnt uit het landschap kun je hier bestellen.