‘Rust’ en ‘ruimte’ zijn twee begrippen die vaak samen worden gebruikt om een gevoel van kalmte en vrijheid uit te drukken. Om de samenhang ervan te benadrukken, gebruik ik graag de uitdrukking ‘rust ín ruimte’. Dit artikel is een aanzet tot bewustwording van de grote sociale en economische waarde ervan. De waarde nu, maar ook zeker de waarde in de toekomst.
Het landschap waarin je opgroeit, vormt voor een belangrijk deel je gevoel van ‘thuis zijn’. De eindeloze horizon en de altijd veranderende luchten scheppen in het Groninger landschap een machtig en prachtig decor voor karakteristieke elementen zoals wierden, kerken, borgen, molens, dijken en boerderijen. Deze balans tussen leegte en bebouwing (en in het bijzonder het erfgoed daarin) maakt dit landschap uniek en vormt een belangrijk onderdeel van de Groninger identiteit. Het landschap is de drager van verhalen en verbindt het verleden met het heden, doordat het vervlochten is met persoonlijke herinneringen door de generaties heen.
In Groningen is de ‘rust in ruimte’ haast iconisch; de weidsheid en de open luchten geven je het idee dat je de hemel bijna kunt aanraken. De rust die je vindt in de ruimte is te omschrijven als een uniek fenomeen en daarmee als uniek erfgoed. Het open landschap belichaamt ruimte en vrijheid en vormt een groot contrast met drukke stedelijke gebieden. Het geeft rust en balans, als antwoord op een steeds sneller en voller wordende wereld. Millennia-oude wierden, eeuwenoude kerken en decennia-oude sluizen dragen bij aan het unieke karakter ervan. Het platteland van Groningen straalt rust en eenvoud uit en maakt deze provincie tot een plek om tot jezelf te komen. De Groninger landschappen vormen de spiegel van de Groninger identiteit. Ze zijn een bron van trots en een anker voor wie in deze provincie woont of ervandaan komt.
Groninger landschappen
De provincie Groningen is zeer gevarieerd. De Waddenkust met haar kwelders, zandplaten en slikken is een dynamisch landschap dat onder invloed staat van eb en vloed. Daarachter ligt het weidse en open Hogeland dat bekendstaat om zijn wierden, historische dorpen en uitgestrekte akkerbouwgebieden. Daar en in het oosten van de provincie meanderen oude waterlopen door het landschap die vaak verbonden zijn met een uitgebreid netwerk van kanalen. In het zuidoosten bevindt zich het open agrarische landschap van de Veenkoloniën met lange, rechte wegen en vaarten, kenmerkend voor de vroegere (veen)ontginning.
Het Westerkwartier in het zuidwesten met zijn houtwallen, weilanden en verspreide boerderijen is kleinschaliger en afwisselender. Ook het eeuwenoude wierdenlandschap van Middag-Humsterland heeft een kleinschalige opzet met kronkelige wegen en een netwerk van sloten.
Het oostelijke Oldambt is een van de vruchtbaarste landbouwgebieden van Nederland. Deze ‘graanrepubliek’ kenmerkt zich door grote akkers en imposante boerderijen. Hiertegenover staat Westerwolde: een glooiend landschap met bossen, beekdalen en heidevelden.
Deze gebieden vormen een uniek landschap waarin rust, ruimte en cultuurhistorie samenkomen. De landschappen dragen bij aan ons gevoel van werkelijk thuis zijn in de provincie Groningen. Ze verdienen het om bewust beleefd en behouden te worden. We zouden ze beter moeten benutten en dienstbaar door moeten geven aan toekomstige generaties.
Goud in handen
In een wereld die steeds voller, sneller en digitaler wordt, is de weidsheid van Groningen een schaars goed. De Groninger horizon biedt ruimte voor bezinning, ontspanning en inspiratie en wordt steeds gewilder voor toerisme en recreatie. Het erfgoed, dat hier altijd wel ergens aan de horizon gloort, geeft het landschap grote culturele waarde. Het betreft duurzaam kapitaal dat ons en toekomstige generaties op verschillende manieren ten goede kan komen.
Ten eerste heeft het Groninger landschap ecologische waarde. Het biedt een leefgebied aan planten en dieren die elders verdwijnen door verstedelijking. Door nu rust in ruimte te koesteren, geven we een erfenis mee aan volgende generaties van meer natuurlijke veerkracht en gezondheid. In het verlengde daarvan biedt het landschap grote sociale waarde, omdat het onmisbaar is voor onze mentale gezondheid, ons welzijn en onze identiteit.
Ten tweede draagt het Groninger landschap volop kansen aan voor kleinschalig en duurzaam toerisme dat de regionale economie versterkt. Het biedt ook mogelijkheden voor innovatieve en duurzame landbouw als tegenhanger van intensieve landbouw. Duurzame economische groei kan heel goed samengaan met het behoud van het landschap.
Het Groninger landschap zélf is ons grootste kapitaal. Als we het goed beheren, wordt de waarde ervan alleen maar groter. Rust in ruimte wordt steeds schaarser terwijl de ecologische waarde en de culturele waardering ervan alleen maar toenemen. Het is een vorm van uitgesteld kapitaal, omdat de waarde ervan pas volledig zichtbaar wordt in de toekomst. Door het landschap nu te beschermen en te versterken, zorgen we ervoor dat toekomstige generaties waardevol kapitaal erven. We hebben goud in handen.
Bedreigingen
Het is echter fnuikend dat dit uitgestelde kapitaal wordt bedreigd door kortetermijndenken – vaak uit naam van de (economische) ‘vooruitgang’. Deze bedreigingen komen uit de hoek van de verregaande industrialisatie; het betreft de aanleg van windmolenparken, zonneparken en grootschalige industrieterreinen, die horizonten splijten. Ook de uitbreiding van steden en dorpen en het verdwijnen van erfgoed door gebrek aan onderhoud, functieverlies of zelfs afbraak spelen hierin een bedenkelijke rol. Al deze bedreigingen hebben een opeenstapelend effect: ze verstoren het open karakter van het landschap, versnipperen het en tasten zijn unieke identiteit aan.
Investering
Het is van fundamenteel belang dat we het landschap niet alleen als iets moois zien, maar ook als een bron van kansen voor de toekomst, en een investering waard. Om dat waar te maken, is een langetermijnvisie noodzakelijk, een visie die samen met de inwoners van de provincie tot stand moet worden gebracht. Een breed gedragen integrale en holistische aanpak zal vervolgens moeten zorgen voor een goede balans tussen natuur, cultuurhistorie en economie. Alleen dan kan Groningen zijn unieke ‘rust in ruimte’ behouden en als waardevol kapitaal doorgeven aan toekomstige generaties.
