‘Ha, jonge, chef d’équipe! Wat hasto hjir moaie kalebassen’, grapt Lutz Jacobi als de koffie op tafel komt. De vrolijke directeur van de Waddenvereniging doelt op de enorme sierpompoen die op het midden van het houten tuinmeubel ligt. We zitten vlak achter de zeedijk ten noorden van Sint Annaparochie bij restaurant De Zwarte Haan, een plek die Jacobi zelf heeft voorgesteld. Hoewel we krap in de tijd zitten, neemt het voormalige PvdA-kamerlid alle tijd om bij te praten met de eigenaar. Die doet vanavond de lichten uit om de geplande donkerte-loop niet in de weg te zitten en praat haar bij. ‘Ik blijf een volksvertegenwoordiger’, zal ze later in het gesprek zeggen als de zoveelste voorbijganger haar groet.Deze maand neemt Jacobi afscheid van de Waddenvereniging. De afgelopen vijf jaar hee…
‘Ha, jonge, chef d’équipe! Wat hasto hjir moaie kalebassen’, grapt Lutz Jacobi als de koffie op tafel komt. De vrolijke directeur van de Waddenvereniging doelt op de enorme sierpompoen die op het midden van het houten tuinmeubel ligt. We zitten vlak achter de zeedijk ten noorden van Sint Annaparochie bij restaurant De Zwarte Haan, een plek die Jacobi zelf heeft voorgesteld. Hoewel we krap in de tijd zitten, neemt het voormalige PvdA-kamerlid alle tijd om bij te praten met de eigenaar. Die doet vanavond de lichten uit om de geplande donkerte-loop niet in de weg te zitten en praat haar bij. ‘Ik blijf een volksvertegenwoordiger’, zal ze later in het gesprek zeggen als de zoveelste voorbijganger haar groet.
Deze maand neemt Jacobi afscheid van de Waddenvereniging. De afgelopen vijf jaar heeft ze zich namens de belangenclub verzet tegen allerhande economische activiteiten in het gebied.
Toen Jacobi eerder dit jaar insprak bij een commissievergadering van de Tweede Kamer over de Wadden, was ze duidelijk. Wat het Wad volgens haar nodig heeft, is ruimte voor de zee, rust voor de natuur en een einde aan schadelijke activiteiten.
Gaswinning Ternaard
Het is eind oktober en angstaanjagend behaaglijk voor deze tijd van het jaar. We dragen truien en dunne jasjes. Een paar dagen eerder hebben activisten in het Mauritshuis zich vastgelijmd aan het Meisje met de parel om hun ongenoegen te uiten over de aanhoudende afhankelijkheid van Nederland van fossiele energie.
De Waddenzee kan door zeespiegelstijging verdwijnen. Als die doorzet komt er een moment dat de zeebodem niet genoeg sediment vasthoudt om de zeespiegel bij te houden, het zogeheten knikpunt. Wadplaten raken dan permanent onder water en belangrijke foerageerplekken gaan verloren. ‘Als dat gebeurt is het een gigantische ramp’, aldus Jacobi.
‘Wat je dus vooral niet moet doen, is bodemdalende activiteiten toelaten in het gebied. De zoutwinning heeft nog een vergunning tot 2060. Ik heb nog nooit zoutwinning gezien waarbij de cavernes niet in elkaar ploffen, dus daar gaat nog wel een ramp gebeuren. En dat ligt helemaal niet ver van een enorme foerageerplaat. Ook komt er misschien gaswinning in Ternaard.’
Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) stelde vorig jaar echter nog dat die gaswinning, mits goed gecontroleerd, zonder natuurschade kan. ‘Het SodM kijkt alleen maar naar dat ene stukje’, zegt Jacobi opgewonden. ‘Maak me niet boos. Wat doet de gehele optelsom van effecten voor de zee? Daar kijkt het SodM niet naar. Ik ben daar zeer kritisch op. Er zijn rond de gaswinning zoveel onzekerheden, dat je die niet moet willen vanuit het voorzorgsbeginsel.’
‘Ik verdom het om me erbij neer te leggen’, gaat ze verder. ‘Niemand begrijpt in het Nederlandse kabinet blijkbaar hoe uniek de Waddenzee is en hoe trots je daarop zou moeten zijn. Hij is het grootste wetland van de wereld. Daarover is met UNESCO een Werelderfgoed-verdrag getekend en daar moet je je aan houden. Nederland, en dat geldt ook voor de gemeenten en provincies, draait nu zijn kont om, is het verdrag alweer vergeten en geeft overal vergunningen voor.’
Een definitief besluit over de gaswinning is er nog niet als dit artikel naar de drukker gaat. Sinds kort bemoeit UNESCO zich ook zelf actief met de zaak. Eerder dit jaar liet de organisatie weten niet overtuigd te zijn dat de gaswinning zonder gevaren kan plaatsvinden. Er is al sprake van geweest dat Nederland de Werelderfgoed-status kwijtraakt als de gaswinning doorgaat.
‘Daar is de Waddenzee ook niet mee geholpen’, voegt Jacobi toe. ‘Ik zou zeggen: schaam je diep Nederland, dat die status al ter discussie staat. UNESCO moet het kabinet dwingen tot herstel en verbetering.’
Ik krabbel wat in een schriftje, Jacobi kijkt me aan: ‘Dit moet je erg vinden, ik zie bij jou de verontwaardiging nog niet.’ Ze wil ook bij anderen emoties zien als het over het Waddengebied gaat, zoals ze die zelf ook voelt. Ik antwoord dat ik als journalist enige afstand moet bewaren en haar de moeilijke vragen stel om zo tot het beste antwoord te komen. ‘Het allerbeste antwoord?’ Ze tikt twee keer met de vuist op tafel: ‘Stop schadelijke activiteiten!’
Sociaaldemocraat
Komen haar idealen als natuurliefhebber ooit in botsing met de idealen die ze heeft als sociaaldemocraat? Twijfelt ze bijvoorbeeld weleens aan haar inzet om de gaswinning tegen te houden, energiekabels naar windparken te vertragen, terwijl de energieprijzen ondertussen door het plafond gaan?
‘Ik heb nog nooit zwart-op-wit gekregen dat we absoluut niet zonder het Waddengas kunnen. En stel, het gas is voor stad en vaderland onontbeerlijk, dan ben ik nog fideel genoeg om te zeggen dat gaswinning kan. Maar dan zeg ik ook: welke keuzes maken we? Gooien we dan de zoutwinning eruit? Je kunt wel economische activiteiten in het gebied hebben, maar het is een keer klaar. Als je zout- en gaswinning toelaat, diepe geulen baggert en ook nog intensieve visserij toestaat, allemaal terwijl je in de visies “de natuur op één” hebt staan, denk ik: toedeledokie.’
‘Het allerbeste antwoord? Stop schadelijke activiteiten!’
Jacobi uit zich daarom kritisch over de Waddenagenda 2050, die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een paar jaar geleden heeft opgesteld met regionale overheden. Dat visiedocument moet als leidraad gelden voor het toekomstige beleid rond de Waddenzee, maar harde keuzes zijn daarin wat haar betreft niet gemaakt. ‘Het is een grabbelton, alles moet maar kunnen. Het ontbreekt in die visie aan een duidelijk beleidskader waarin staat wat de Wadden verder helpt en wat niet.’
Om die reden weigerde de Waddenvereniging onder Lutz Jacobi ook deel te nemen aan het Omgevingsberaad, één van de drie organen die samen de nieuwe beheerstructuur van de Wadden moeten worden. Zo lang er geen duidelijke keuzes zijn gemaakt, voegen extra overleggen en beslisprocessen volgens haar alleen maar meer toe aan de ‘bestuurlijke spaghetti’.
‘Ik ben sociaaldemocraat en kom op voor wat kwetsbaar is en zich niet kan verdedigen. Hier is dat de Waddenzee. Maar het klopt dat soms het ene kwetsbare tegenover het andere kwetsbare staat. Dan moet je de beste oplossing zoeken.’
Ik vraag haar hoe ze dan naar de visserij kijkt, aangezien de Waddenvereniging aanstuurt op gebiedssluitingen en uitkoopregelingen. ‘In de visserij is hetzelfde aan de hand als in de landbouw: ze is te industrieel. Veel vissers zien zelf ook dat het anders moet. Bij de eerste sanering hebben er al negentien zich aangemeld. De keuze is daar dat je mensen netjes moet behandelen, maar uiteindelijk moet het duurzamer. Nu spreek je mij aan op de vissers, en dat mag, maar mijn standpunt is dat het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij hier niet voldoende stuurt. Dat geeft al jarenlang vergunningen af die onhoudbaar zijn. Als de natuurorganisaties vervolgens aangeven dat het zo niet werkt, krijgen die de kous op de kop omdat ze zouden polariseren. Weet je hoe dat komt? Zestien jaar geleden, toen ik nog als kamerlid werkte, was ik al met vissers in gesprek over deze zelfde problematiek. Die vergunningen deugen al jaren niet! We hebben een ministerie nodig dat beleid maakt, dat stuurt, dat keuzes maakt en daarbij helpt. Als je dat aan de samenleving overlaat, vliegen wij elkaar in de haren – en bedankt!’
‘Niet vernielen’
Gevraagd naar haar kijk op de klimaatacties in de musea, reageert Jacobi dat de Waddenvereniging daaraan nooit zal meedoen. ‘Ik wil me niet vereenzelvigen met vernieling. Dat doe je niet en daar is de Waddenzee niet mee geholpen. Ik schrijf liever een open brief, geef een interview af. We hebben Wiebes mee het Wad op genomen. Dat kun je activistisch noemen, of niet activistisch genoeg, maar het helpt wel om die man met de neus op de feiten te drukken. Ik heb wel gezegd: als de gaswinning bij Ternaard doorgaat, ga ik me aan de boortoren vastketenen. Maar het Mauritshuis heeft er niets mee te maken, dus dat laat ik erbuiten. Ons doel is ook om de harten van mensen te veroveren voor dit gebied: excursies organiseren voor jongeren en ondernemers, films als The Silence of the Tides op verschillende plekken in Nederland laten zien.’
‘Wat een vrolijk gesprek’, merkt Jacobi dan lachend en met licht sarcasme op. We verlaten het terras en lopen de dijk op, langs het monument van Anita Andriesen, de PvdA-politica uit Sint Annaparochie. ‘Dat was een groot talent, een stoere vrouw.’
Het is maar de vraag of Jacobi ooit met pensioen gaat. Afgelopen zomer is ze toegetreden tot het landelijke partijbestuur van de PvdA, een functie waarmee ze nu druk is.
Er is voor haar ook genoeg om trots op te zijn. ‘Op de strijd tegen de gaswinning bij Ternaard ben ik trots, maar ik ben nog trotser als we die winnen.’ Heeft ze daar vertrouwen in? ‘Soms denk ik dat het goed gaat komen. Maar onderschat niet de macht van Economische Zaken, als je ziet hoe dat met Groningen omgaat. We zitten hier in een gebied dat ver van de beleidsbepalers afstaat. Ze moeten niet zeuren bij de Wadden, is de gedachte.’
Jacobi spreekt met veel enthousiasme over de vismigratierivier, een open verbinding tussen IJsselmeer en Waddenzee voor vissen die zowel in zoet als zout water leven. ‘Het Wad moet zo veel mogelijk zachte randen krijgen, waar uitwisseling is tussen zoet en zout en vissen vrij kunnen migreren. Nu is de zee ingepakt met harde dijken.’ Ze heeft daarom ook goede hoop voor het Lauwersmeergebied, waar nu langzaamaan stappen gezet worden voor een uitgebreid meetnet rondom het zout. ‘Dat is de eerste stap naar een brakker Lauwersmeer.’
Maar het meest trots is ze op CleanUpXL. Nadat vrachtschip MSC Zoe in 2019 meer dan driehonderd containers had verloren boven de Wadden, was het gebied bezaaid met rommel. De organisatie regelde duikers en vrijwilligers voor een grootschalige opruimactie. Eerder dit jaar was al 90 duizend kilo afval verzameld. ‘Ik vond het heel erg wat daar gebeurde. Toen zeiden we: dan gaan we zelf aan de slag. Daar hoort de Waddenvereniging voor te staan.’
Journalist-filosoof Tjesse Riemersma volgt kritisch de ontwikkelingen in een van de mooiste maar ook kwetsbaarste gebieden van Nederland. Hij kan dit doen dankzij samenwerking tussen de Waddenacademie en Noorderbreedte. Lees al zijn Waddencorrespondent verhalen hier.
