De open ruimte op de foto geeft een overzicht van het voormalige kamp Westerbork van waaruit 107.000 mensen werden gedeporteerd naar vernietingskampen van de nazi’s. Tussen 15 juli 1942 en 13 september 1944 vertrokken 93 treinen uit dit voorportaal van de totaalvernietiging. Het waren vooral joden, maar ook 245 zigeuners en een onbekend aantal verzetstrijders die van hieruit de Duitse gasovens in geramd zijn.
Wel heel navrant is dat dit kamp in 1939 gebouwd is voor de opvang van gevluchte joden uit Duitsland. Het oog van de Nederlandse regering was hiervoor gevallen op een uitgestrekt heideveld in de gemeente Westerbork bij het dorp Hooghalen. Eerder waren er plannen geweest om een dergelijk kamp op de Veluwe bij Elspeet in te richten, maar hier tegen maakten de ANWB en een van de buren: Koningin Wilhelmina, bezwaar.
Terwijl het voormalige kamp tegenwoordig geheel in de bossen ligt, was dat in 1939 en ook in de oorlogsperiode daarna een open ruimte. Zo vertelt Werner Bloch, een van de eerste vluchtelingen in 1939: ‘des te verder we kwamen des te eenzamer werd het. Op een gegeven moment zag je alleen nog maar heidevelden. Af en toe bosjes. En waar uiteindelijk het vluchtelingenkamp zou komen, was een enorme grote vlakte waar alleen hei en zand zich bevonden en wat erg troosteloos was.’
Toen de oorlog uitbrak konden deze joden niet meer weg en werd het kamp door de nazi’s overgenomen als Durchgangslager – tijdelijke verblijfplaats voor in Nederland levende joden – naar de concentratiekampen Auschwitz en Sobidor.
Boulevard des misères
De plaats waar de barakken hebben gestaan worden aangegeven door middel van taluds, op de foto duidelijk zichtbaar. Witte gevelstukken geven delen van de muren van de barakken weer. De dwars over het midden van de foto lopende weg werd de ‘Boulevard de misères’ genoemd naar de spoorlijn die hier lag en die rechtstreeks de 100.000 mensen naar de vernietigingskampen voerde.
In 1970 werd door koningin Juliana het nationaal monument Westerbork onthuld op het eindpunt van de spoorlijn. Op de foto niet zichtbaar door de bomen rechts in het midden.
Iets links van het midden ligt een vlak terrein met de kaart van Nederland. Dit was de vroeger appèlplaats van het kamp. Nu worden daar met 102.000 bakstenen de slachtoffers geëerd, die van hieruit door het Zyklon B gas van de Duitse Chemie gigant IG Farben vermoord zijn in Auschwitz (58.000), Sobidor (34.000), Theresienstadt (3.000) en Bergen-Belsen (1.700).
Niet op de foto zichtbaar is het dit jaar geheel nieuw gebouwde Herinneringscentrum Kamp Westerbork dat een indrukwekkend beeld geeft over de verschrikkingen van het leven onder de nazi’s in het Kamp Westerbork.
Schattenberg
Na de bevrijding wordt het een interneringskamp voor landverraders en NSB-ers, daarna gedurende een jaar een militair kampement en van 1951 tot 1971 biedt het plaats aan honderden Zuid-Molukkers die in dit woonoord onder de naam ‘Schattenberg’, genoemd naar een prehistorische grafheuvel (hoe verzin je zoiets) mochten blijven wonen. Daarna werden de barakken gesloopt.
Radiotelescoop
Opvallend zowel in het landschap als op de foto zijn de radiotelescopen. In totaal staan hier 14 van die telescopen, die samen een van de grootste astronomische instrumenten van de wereld vormen. De antennes hebben tot doel de samenstelling en de opbouw van het heelal te achterhalen. Elke schotelantenne heeft een diameter van 25 meter en een gewicht van 120.000 kilo. Twee van de vier op de foto zijn verrijdbaar.
