Komend uit het noordoosten langs Franeker en Harlingen ervaar je het verschil tussen agrarische macht en koopmansmacht. In Franeker zijn het de boeren en in Harlingen de kooplui die het voor het zeggen hebben. De boer produceert iets uit de grond. Hij heeft een ander verbond met de natuur dan de zeelui en de vissers. Boeren raken nu uitgerangeerd door de economische groei, door de sociaal-democratie. Opgeofferd aan het utilitarisme; zo veel mogelijk geluk voor zo veel mogelijk mensen.
Een vrouw van middelbare leeftijd met grijs gepermanent haar staat op de weg. Haar fiets aan de hand. Tegenover haar, in een lange rij, staan veertig jonge koeien. Ze kijken naar elkaar, de boerin en de koeien.
Friezen houden vast aan hun eigen cultuur, hun eigenheid. Het is eeuwenlang ingebakken in hun genen. Als onafhankelijke mensen wil je geen eigenheid van anderen. Friesland is nooit expansief geweest. Groningenstad wel, dat was haar eigenheid.
Makkum produceert ook iets uit de grond en gebruikte de zee. Variaties op hetzelfde thema. Vasthouden aan tradities en inbakken. Makkum.
Op een bankje zitten rug aan rug een zestal mannen, de zevende op z’n fiets met een voet op de bank. Ze oreren druk. Ik vraag of ik erbij mag zitten voor de foto, en vertel dat we bezig zijn met een rondrit langs de steden. ‘Makkum is geen stad’ zegt één van hen. ‘Dit is een leugenbank’, zeg ik na enig twijfelen. ‘Nee’, zeggen ze, ‘die is daar’ en ze wijzen naar de andere kant van de sluis, naar een laag stenen huisje met een gemetselde waranda.
Terug naar het ‘machtige-dominante’ Groningen heb ik met Wate afgesproken. Wate is mijn lezer en daarom heb ik hem een diner aangeboden in Lauswolt.
Door de keerzijde van een aantal talenten bereiken mijn familie en ik elkaar niet. Gezinséénzaamheid. Het is prettig om te praten met iemand die in eenzelfde cadans redeneert en hetzelfde vindt zonder competitie en hiërarchiebevestiging. Het is tragisch dat dat in families en gezinnen niet lukt. Mij tenminste niet. Eenzaamheid, misschien nodig omdat het anders tot geestelijke inteelt leidt. Iets meer inteelt dan ik heb gegeven, had misschien wel gemogen. Ik ben niet zo goed in staat tot affectie als er geen zelfde cadans te vinden is.
Zulke gesprekken dus en dat in de ambiance die zo prachtig contrasteert met de Chang. Contrast is goed voor helder zien. Lauswolt; voldoende en voorkomende bediening in een noordelijk palazzo. We hebben fazantenbouillon gegeten en een hazenrug die uitzonderlijk was. Een Zuidafrikaanse wijn gedronken die Het Haasje heette. Heel compleet. Alles bereikbaar dankzij de sociaal-democratie. Zonder dat had ik waarschijnlijk nog klei gedolven in Sopsum bij Makkum.
De klei in Sopsum bevat kalk en is daarom zo geschikt voor de fabricage van aardewerk. Al sinds 1594 fabriceert de familie Tichelaar het Makkumer aardewerk. Prachtig; vijftien generaties in rechte lijn. Remmende en stimulerende dominantie in familiebedrijven. Klopt mijn veronderstelling of klop ik niet?
Een schilder in de aardewerkfabriek vertelt dat de waterigblauwe kleur kobalt is en dat het romige wit van loodglazuur vervangen is toen de loodvergiftiging ontdekt werd. Ik heb een lepeltje gekocht met een complete werkplaats erop.
Hij werkt aan een jubileumbord. Werknemers krijgen dat als ze 25 jaar bij de Hoogovens gewerkt hebben. Op het voorbeeld zit een stickertje geplakt. Hoogovens is gefuseerd met een Engels bedrijf, Corpa of zo iets. Het logo van Hoogovens, centraal in het bord, is het enige wat veranderd is. De kalk in de klei van Sopsum komt van de krijtrotsen van Engeland. Zo komt alles toch weer goed.
Makkum heeft een stedelijke structuur, stadse huizen, het Waaggebouw en Het Sloppe Polske, de polsstokspringvereniging. Gezien vanaf de Afsluitdijk wordt de westkust van Friesland gedomineerd door de imposante hal van Altana. Daarachter ligt Makkum.
