Hoe zoek je een beek terug.
Het woord meander, een trage
lus in de taal. Of de schoolplaat
van ooit met de boomstammen brug,
de rimpelende schaduw, de zweedse
kornoelje op de oever, zevenster, orchis,
de te blauwe ijsvogel. Of toch
op de oudste kaarten, Aa fluvi?
De beken zijn thans in Westerwolde weer helemaal in beeld, maar ook elders. Bij veel beleidsmedewerkers en bestuurders in Nederland gaat de aandacht uit naar de beken. Het is nu echter niet langer de soort aandacht uit de jaren vijftig en zestig, de beek rechttrekken en het water zo snel mogelijk afvoeren. Heden richt het beleid zich op herstel van de beeksystemen en het vasthouden en zo mogelijk bergen van water.
Grote ommezwaai
De grote ommezwaai in Westerwolde kwam tien jaar gelden. Begin jaren negentig wisten bestuurders en beleidsmedewerkers elkaar te vinden onder aanvoering van het toenmalige waterschap Dollardzijlvest. Na soms emotionele en heftige vergaderingen vonden zij elkaar in het eerste plan voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) voor geheel Westerwolde. Dit masterplan vormde voor de partijen de basis voor de uitvoering van de twee proefprojecten. Samen met Natuurmonumenten werd in 1993 circa drie kilometer beek hersteld bij Wollinghuizen en met Staatsbosbeheer gebeurde hetzelfde bij Sellingen. In samenspraak en goede samenwerking met omwonenden, landbouwers en met de overheden en natuurbeschermingsinstanties is toen veel geleerd. Als we er nu overheen vliegen, langs rijden, doorheen wandelen of over de beek kanoën, dan kunnen we constateren dat de resultaten verbluffend zijn. Snel na de uitvoering is het gebied landschappelijk aantrekkelijker geworden. Daarbij is de diversiteit aan flora en fauna sterk toegenomen. Kortom: een lust voor iedereen! Dit was aanleiding voor de provincie Groningen en de Dienst Landelijk Gebied (DLG) voortvarend en enthousiast verder te gaan.
De EHS krijgt langzaam invulling. Bij de Kloosterbossen in Ter Apel, eigendom van Staatsbosbeheer, is een begin gemaakt. Gelijktijdig breidt het eigendom van Natuurmonumenten in Smeerling rondom Metbroek en Lieftingsbroek zich uit en wordt ook daar het ecosysteem hersteld. De komende tien jaar zal naar het noorden worden gewerkt. Het succes zal niet van de natuur afhangen maar van de snelheid van grondaankoop en de mate waarin het totaalproject gefinancierd kan worden.
Water als bondgenoot
Uit de twee proefprojecten blijkt eens te meer dat we het water niet langer als vijand moeten zien. Nee, gelukkig zien we het water steeds meer als bondgenoot. We waarderen het! Door de beek, het water, stijgt het landschap bij Wollinghuizen in aanzien. Die beleving en waarde van water zal in de nabije toekomst centraal staan. Samen met het gebied zoeken we bovendien naar oplossingen voor het vasthouden van water. Er staan ook plannen op stapel ter verbetering van de waterkwaliteit. Samen met gemeenten en bewoners zoekt het waterschap naar integrale verbetering van het gehele watersysteem. Zo zal huiswater van diverse woningen in het buitengebied door middel van individuele afvalwaterinstallaties verregaand worden gezuiverd. De riooloverstorten worden zo nodig gesaneerd. Ook landbouwers zijn actief, zij zoeken naar oplossingen voor reiniging van hun apparatuur en naar mogelijkheden om meer gericht met hun bedrijfswater om te gaan. De jongste technische ontwikkeling binnen de landbouw betreft het nog gerichter omgaan met meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen. Onder de naam precisielandbouw wordt gewerkt aan apparatuur en software met gegevens en kennis van grond en gewassen, enerzijds ter verbetering van de productie en anderzijds ter vermindering van de uitspoeling van milieubelastende stoffen. Het beeld van de vingeroefeningen met de Ruiten Aa bij Wollinghuizen weerspiegelt voor mij de ommezwaai in Westerwolde met als doel het vergaand herstel van het watersysteem en uiteindelijk van het gehele ecosysteem.
Nee. De onvervreemde beek,
dat precieuze steeds andere stromen,
herhaalt zich alleen in de dromen
van twee nu al bijna doden.
Zie je het nog, we legden
de fietsen in het gras, ‘Kijk, twee
bochten’ zei je. ‘Een kameel’ Je deed
je rok los. Je voet in het water.
Je zei: ‘Dit zal ik later
wat er ook gebeurt altijd weten.
Dit groene licht. Je handen. De beek.’
