Het Oldambt, gelegen in het noordoosten van de provincie Groningen, kent een drietal landschappen. Het wierdenlandschap tussen Delfzijl en Termunten, het dijkenlandschap van de Dollardpolders, ingepolderd tussen 1550 en 1924, en het streekdorpenlandschap waar Finsterwolde een duidelijk onderdeel vanuit maakt.
Tot in de veertiende eeuw liep de oever van de Eems vanaf het schiereiland de Punt van Reide naar Emden in Duitsland. Daar lag het welvarende gebied Reiderland met 33 dorpen het stadje Torum en vier kloosters. Vanaf 1350 werd de zee steeds actiever en veroverde land. Door de aanleg en het versterken van dijken probeerde men de schade te beperken. Dit mislukte van tijd tot tijd door onderlinge twisten.
Rond 1550 was het grootste deel van Reiderland onder de golven verdwenen, behalve de Punt van Reide. De bewoners hadden hun nederzettingen steeds meer naar de hogere zandgronden in het zuiden verplaatst. De dorpen concentreerden zich op natuurlijke door het landijs opgestuwde zandruggen ten noorden van Winschoten. Deze zandruggen vormden hoge langwerpige schiereilanden tijdens de grootste uitbreiding van de Dollard.
Rellen en stakingen
Vanuit deze zandruggen is men na 1550 begonnen het land te heroveren en zijn uiteindelijk grote delen van de Dollard ingepolderd. Sinds die inpoldering steeg de werkgelegenheid in de landbouw groeide Finsterwolde uit tot een aanzienlijk dorp. Tot in de achttiende eeuw was het overgrote deel van de kleigrond in gebruik als grasland. Daarna kwam de overgang naar veeteelt en akkerbouw.
In Finsterwolde was het percentage bouwland in 1815 al aanzienlijk en ontwikkelde de streek zich tot een typisch Oldambster akkergebouwgebied. Daarbij werd de tegenstelling tussen de boeren en de landarbeiders steeds groter. Lage lonen, lange werkdagen en slechte huisvesting hadden tot gevolg dat de arbeiders zich steeds vaker verzetten en in opstand kwamen. De aanhang van de socialistische en anarchistische voorman Domela Nieuwenhuis en later de CPN (Communistische Partij Nederland) werd steeds groter. Aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw waren er hongerrelletjes en stakingen die met geweld werden neergeslagen. De staking van 1929 duurde zelfs een half jaar, waarbij uiteindelijk het resultaat was dat de arbeiders tien procent meer loon kregen, dat destijds 26 cent per uur bedroeg voor een 48-urige werkweek.
Galerie Waalkens
Op de foto is duidelijk het streekdorp in zijn volle lengte te zien, evenals de nieuwbouw ten noorden van het dorp. De lintbebouwing bestaat uit herenhuizen, arbeiderswoningen, burgerbehuizing, enkele winkels en een paar grote Oldambster boerderijen. Bezienswaardigheden in het dorp zijn de Hervormde Kerk uit de dertiende eeuw, niet op de foto zichtbaar, en Galerie Waalkens het driehoekig gevormde witte gebouw uit 1985 op de voorgrond.
Het opzienbarende gebouw is ontworpen door de architecten Gunnar Daan en Thon Karelse. Het is een gebouw van rode baksteen met wit metselwerk, veel glas en een bijzondere vorm. Albert Waalkens heeft jaren lang geboerd, maar is vooral bekend geworden als eigenzinnige galeriehouder, die hier tentoonstellingen heeft gehouden van zeer bekende binnen- en buitenlandse avant-gardekunstenaars.
Een spraakmakend kunstproject was het landart-project van de Amerikaanse kunstenaar Dennis Oppenheim. Een paar jaar geleden stond de galerie geheel ten dienste van kunstenaars die koeien konden schilderen op een boerderij die beheerd wordt door zoon Harm Evert Waalkens, inmiddels Tweede-Kamerlid.
Lichte gewassen
Wat verder opvalt zijn de grote uitgestrekte percelen aan de noordkant van het dorp. De bodem is zeer zwaar te bewerken. Dit betekent dat er lichte gewassen verbouwd worden die boven de grond geoogst kunnen worden als granen en koolzaad, en dus geen bieten en aardappelen.
