Eind vorige eeuw ontstond een kentering in het denken over beeknormalisaties en andere ingrepen in het landschap. Naast landbouw begonnen ook natuur en landschap aan maatschappelijk belang te winnen. Begin jaren negentig werd er een, toen nog, gedurfde visie geschreven door de Drentse natuurbescherming: Aa 2030. Nog voordat waterbeherend Nederland over integraal waterbeheer sprak, beschreef deze visie een volledig hersteld beekdalsysteem van de Vledder en Wapserveensche Aa. In de tien jaar die sindsdien zijn verstreken, zijn niet alleen natuurbeschermingsorganisaties, maar ook provincie, gemeente en waterschap de waarden van én de mogelijkheden voor natuur en landschap in dit gebied gaan zien.
Dure ingrepen ongedaan maken
In een natuurlijk beekdal komen door de grote verschillen in hoogte, nattigheid, voedselrijkdom en begroeiing vele verschillende soorten planten en dieren voor. De natuurlijke waterhuishouding binnen zo’n beekdal garandeert gebiedseigen water (dus geen aanvoer van voedselrijk water) en natuurlijke seizoenvariaties in het waterpeil. Door het rechttrekken en verdiepen van beken en het intensievere gebruik van aangrenzende landbouwgronden is in Nederland de soortenrijkdom van beekdalen echter hard achteruit gegaan.
Kloppend hart
Het brongebied van de Vledder Aa ligt helemaal in het Nationaal Park Drents-Friese Wold. De beek is in feite de levensader van het hooggelegen zandgebied en beheerst de hydrologie van het hele nationale park. Door de grondwaterstroming van hoog naar laag, is in het beekdal plaatselijk kwel te vinden, hoewel deze vooral ook benedenstrooms buiten het park voorkomt. Er borrelt grondwater van hoge kwaliteit omhoog waardoor er bijzondere plantensoorten kunnen voorkomen als beenbreek, waterviolier, dotterbloem en diverse zeggesoorten. De waterafvoer van de beek is beperkt, waardoor er in het gebied veel natte heide met hoogveentjes voorkomt.
De kans om in het dal van de Vledder Aa in elk geval een deel van dit waardevolle en aantrekkelijke landschap terug te brengen is met beide handen aangegrepen door het Waterschap Reest en Wieden, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Het Drentse Landschap, gemeente Westerveld, Dienst Landelijk Gebied, Provincie Drenthe, Nationaal Park Drents-Friese Wold en NLTO.
Samenwerking
In het dal van de Vledder Aa gebeurt er momenteel erg veel tegelijk. Er wordt aan maar liefst elf projecten gewerkt, waarbij de onderlinge afstemming en samenwerking voor Nederland uniek is. Behalve aan het herstel van de waterhuishouding worden er natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd en krijgt de cultuurhistorie en de ontsluiting van het gebied een oppepper. Alle partners werken samen in de communicatie naar bewoners en bezoekers, waarbij de coördinator Voorlichting & Educatie, in dienst van het IVN, een belangrijke rol speelt. Ook zitten landbouw, natuurbeheerders en overheden samen om de tafel om de ontwikkelingen in het gebied verder vorm te geven via de gebiedscommissie Vledder en Wapserveensche Aa. Waar vroeger stellingen werden betrokken worden nu resultaten geboekt voor alle partijen. Ook uit de financiering blijkt de intensieve samenwerking: Nationaal Park, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Het Drentse Landschap, Waterschap, Provincie, NLTO, DLG, Haagse gelden en Europese subsidies, iedereen draagt bij.
Op het kaartje worden met cijfers de projecten aangeduid die in het dal van de Vledder Aa uitgevoerd worden.
Aekingerzand/Drentse Broek
Staatsbosbeheer heeft het brongebied van de Vledder Aa hersteld. De zandverstuiving Aekingerzand (Kale Duinen) heeft weer ruimte om in beweging te komen. Daarnaast is er bos gekapt voor het herstel van de oorspronkelijke beekloop. Het voormalig landbouwgebied waar de Vledder Aa ontspringt, is ontdaan van zijn voedselrijke bovenlaag. Nu stroomt er weer gebiedseigen, voedselarm water de Vledder Aa in, zodat de oorspronkelijke planten en dieren die bij dit beekdal horen, kunnen terugkeren.
Oude Willem
Ook in deze jonge landbouwontginning zal Staatsbosbeheer de oorspronkelijke voedselarmoede terugbrengen. De bovenlaag zal deels worden afgegraven. Daarnaast is de wateraanvoer van voedselrijk water naar de Vledder Aa via de Tilgrup door het waterschap ongedaan gemaakt. Voor een goede drooglegging van landbouwgrond en woningen heeft het waterschap maatregelen genomen.
Kappen bos voor herstel beekloop
Waar de oude beekloop nog aanwezig is, is door Staatsbosbeheer voormalig productiebos gekapt om de beek te kunnen herstellen.
Hertenkamp, Wateren en Rijkmanshoeve
Natuurmonumenten richt hier voormalige landbouwgronden weer natuurlijker in. Oude slenken worden hersteld, zodat de beek via natuurlijke laagten zijn water toegevoerd krijgt. Op een aantal plaatsen wordt de bovenlaag verwijderd om tot een voedselarme omgeving te komen. De boerderij Rijkmanshoeve is afgebroken om het open beekdallandschap te herstellen en de grondwaterstand omhoog te kunnen laten gaan.
Herinrichting Huenderweg
In overleg met de bevolking van Wateren en Doldersum en de terreinbeheerders is de Huenderweg opnieuw ingericht door de gemeente Westerveld. De weg volgt weer het historische tracé en het asfalt is gedeeltelijk door klinkers vervangen. Een deel van deze kaarsrechte weg maakt nu een flinke bocht, waardoor de snelheid eruit is gehaald. Over een slenk is een houten brug gebouwd en er zijn wildroosters en faunapassages aangelegd. Door de inrichting van de weg en doordat schapen en runderen gewoon op en over de weg kunnen lopen, heeft het gebied een heel ander karakter gekregen.
Schaapskooi, gescheperde kudde en informatiecentrum
Natuurmonumenten en Het Drentse Landschap hebben samen een kudde Schoonebeker Heideschapen die met een herder over het Wapser- en Doldersummerveld trekt. Hierdoor kunnen de schapen precies daar grazen waar het voor de natuur het beste is. De Huenderhoeve is verbouwd tot schaapskooi en de stal die erbij staat, wordt begin 2003 omgebouwd tot informatiecentrum.
Hermeandering en waterhuishoudkundige maatregelen Vledder Aa
De hermeandering van de Vledder Aa en de overige waterhuishoudkundige maatregelen met betrekking tot deze beek vormen het centrale project. Hierin werkt het Waterschap Reest en Wieden samen met alle terreineigenaren eraan de natuurlijke waterhuishouding weer te herstellen. De bedding van de beek wordt ondieper en veel breder. Ook zal de oude, kronkelende loop weer worden hersteld. Voor boeren in de omgeving is een alternatieve wateraanvoer aangelegd.
Gebiedsvisie Vledder en Wapserveensche Aa
De Dienst Landelijk Gebied werkt in het gebied Zuidwest-Drenthe voor de gebiedscommissie Vledder en Wapserveensche Aa aan verdere ontwikkeling van het landelijk gebied. Hiertoe worden concrete maatregelen uitgevoerd in het kader van de projecten die hier reeds genoemd zijn. Daarnaast zijn er ook met de landbouwers in het gebied gesprekken geweest over hoe zij in de toekomst willen werken. De bedoeling is een duurzame ontwikkeling te vinden voor zowel landbouw als natuur en ook andere functies in het gebied.
Samenwerking boerencoöperatie ’t Maolaand
Staatsbosbeheer is met boeren in de omgeving van de Veenhuizer Madelanden overeengekomen dat zij de komende jaren de terreinen van SBB in dit gebied gaan beheren.
Bosomvorming naar korte vegetatie
In de gebiedsdelen Stoevert, Ganzenpoel en Hoekenbrink werkt Staatsbosbeheer aan een omvorming van bos naar heide, zodat de vennen in het bos meer ruimte krijgen.
Geïntegreerd bosbeheer
Staatsbosbeheer heeft als algemeen beleid voor het hele bosgebied dat er langzamerhand een omvorming plaatsvindt van naaldbossen naar meer gemengde bossen, die hier van nature thuishoren.
Deze bosomvorming en het dempen van sloten in bospercelen heeft inmiddels een positief effect op een meer natuurlijke waterhuishouding: er verdampt minder water en er treedt dus minder verdroging op. Dit bleek in de winter 2001/2002: verdroogde heidevennen stonden onder water en er werden voor het eerst sinds tientallen jaren weer dodaarsjes gesignaleerd.
Kwaliteitsimpuls
Door de uitvoering van alle projecten zal zowel de natuur, de recreatie als de leefbaarheid van het gebied een enorme kwaliteitsimpuls krijgen. Het gebied zal aantrekkelijker worden voor wandelaars en fietsers, de natuur gaat erop vooruit en voor boeren en ondernemers in de omgeving ontstaan er nieuwe toekomstperspectieven. Deze ontwikkelingen kunnen alleen maar plaatsvinden dankzij een wil tot samenwerking tussen een groot aantal partijen in het landelijk gebied. Zuidwest-Drenthe kan zich dankzij die samenwerking tot een uitermate fraai stukje Noord-Nederland ontwikkelen.
De auteur was tot 15 september coördinator Voorlichting en Educatie in dienst van het IVN, voor het Nationaal Park Drents-Friese Wold
