Als het begrip ‘duurzaamheid’ ergens een complete en concrete invulling heeft gekregen, dan is het binnen de ‘ecologische zorgboerderij De Mikkelhorst’ in Haren, zo zeggen de betrokkenen bij dit project met gepaste trots. De dit jaar in gebruik genomen zorgboerderij is een bijzonder, vrijwel geheel uit hout opgetrokken gebouw met een moestuin en een kas erbij. Onder het dak van de boerderij bevinden zich een winkel met biologische groenten, planten en bloemen, een theeschenkerij, kantoorruimtes, een nog niet ingericht educatief centrum en open stallen. Er werken door de week enkele tientallen mensen met een handicap of psychiatrische problemen. Zo komt binnen De Mikkelhorst het duurzaamheidsdenken over de volle breedte tot uitdrukking: in de sociale doelstelling, in de economische benadering en in de ecologische opzet.
In 1996 koos de gemeente Haren ervoor om bewoners van de wijk Oosterhaar zelf een plan te laten maken voor de bestemming van het groene buitengebied aan de rand van deze wijk. De grote wens van de wijkbewoners bleek een kinderboerderij te zijn. Maar er was ook een plan voor een tuinderij ingediend, door een stichting uit Groningen die activiteiten organiseert voor gehandicapten. Besloten werd beide ideeën te combineren, wat uiteindelijk leidde tot een samenwerkingsverband van drie zorginstellingen en de gemeente Haren. In het voorjaar van 2000 ging het project van start met eerst alleen een tuinderij en een keet als noodvoorziening. In oktober vorig jaar werd de boerderij, veel later dan gepland, opgeleverd.
Indrukwekkend ontwerp
Het indrukwekkende ontwerp van De Mikkelhorst is van Onix Architecten uit Groningen. Door het geschakelde dak oogt de boerderij als een rij afzonderlijke panden. De ruimtes staan intern echter met elkaar in verbinding. Van buiten en van binnen is bijna alles van (zonodig milieuvriendelijk verduurzaamd) hout, wat het geheel een sterk ecologische uitstraling geeft. Het complex staat op een terrein waar een rioolzuiveringsinstallatie heeft gestaan. Enkele betonnen elementen zijn achtergebleven en krijgen een nieuwe functie. Een plan voor de terreininrichting is nog in de maak.
Waarom is eigenlijk gekozen voor een ecologische opzet en niet voor een ‘gewone’ zorg- en kinderboerderij? Bestuurslid Michiel Verbeek, die destijds als wethouder van de gemeente Haren tot de initiatiefnemers behoorde, moet even diep nadenken. Het had te maken, legt hij uit, met het feit dat de boerderij in een cultuurhistorisch en landschappelijk waardevol gebied ligt, tussen de eerder genoemde woonwijk en voormalige landbouwgronden – nu een natuurreservaat in ontwikkeling. Een deel van dit gebied is onderdeel van het vroegere borgterrein De Mikkelhorst. De boerderij moest passen bij het karakter van deze omgeving. En ook omdat ‘duurzaamheid’ belangrijk was in het gemeentelijk beleid gingen de plannen deze kant op.
Knuffelen met een konijn
De duurzaamheid spat van het project af, in alle drie de dimensies van het begrip. De sociale component bestaat bij De Mikkelhorst uit de inzet van mensen met een handicap. Ze werken in de moestuin, in de winkel waar de eigen biologische producten worden verkocht en in de theeschenkerij, en helpen bij het verzorgen van de dieren. Een zinvolle dagbesteding, werkervaring en integratie zijn de motieven van respectievelijk lichamelijk gehandicapten, psychiatrische patiënten en visueel gehandicapte jongeren om hier bezig te zijn.
Daarnaast heeft de boerderij een sociale functie in de wijk. Nu nog is het om vier uur ’s middags een komen en gaan van taxibusjes die de werknemers komen ophalen, waarna het stil wordt in en rond de boerderij. Dat zal in de nabije toekomst anders zijn, hopen Michiel Verbeek en medebestuurslid Coen van Atten. ‘Over een tijdje moet het hier op een mooie namiddag druk zijn met ouders en kinderen uit de buurt’, zegt Van Atten. Gedacht wordt aan de aanleg van een speelplaats en een plek waar je met een konijn kunt knuffelen.
Duurzaamheid in economische zin zit ’m bij De Mikkelhorst in het uitgangspunt van een sociale, ‘klantgerichte’ onderneming die (vanaf 2006) kostenneutraal wil werken. De zorgboerderij is – met behulp van omvangrijke startsubsidies – opgezet als een bedrijf met personeelsleden, te weten de cliënten van de zorginstellingen (begeleid door personeel van deze instellingen) plus een bedrijfsleider. Daarboven staat het stichtingsbestuur.
Het ecologische aspect komt op vele manieren naar voren: in de agrarische activiteiten, het gebruik van duurzame materialen, de eigen energievoorziening met zonnepanelen en de verlichting die reageert op beweging. Verder zijn er plannen voor een houtkachel die wordt gestookt op houtsnippers van de gemeentelijke groendienst.
Verkoop wortels
Begin dit jaar kreeg De Mikkelhorst ‘Het ei van Colombus 2003’, een prijs die is ingesteld door vijf ministeries, waaronder VROM, voor projecten die uitblinken door een duurzame of innovatieve aanpak. De zorgboerderij won de prijs in de categorie dienstverlenende instanties. ‘Een knappe uitwerking van alle facetten van duurzaamheid, die een omslag in het denken teweeg brengt’, oordeelde de jury. Het klinkt inderdaad allemaal heel mooi en ambitieus. De Mikkelhorst profileert zichzelf daarbij ook nog eens als winstgevende onderneming, waarbij de winst bestaat uit het sociale resultaat en de positieve gevolgen voor het milieu. Prachtig, dat soort winst, maar hoe duurzaam is de financiële basis?
In een verslag aan de partners van De Mikkelhorst schreef het bestuur dit voorjaar: ‘Het zal de komende jaren een enorme inspanning kosten om de sluitende investeringsbegroting te voorzien van sluitende jaarrekeningen.’ Er waren nogal wat financiële tegenvallers in de afgelopen periode. De kosten van het gebouw vielen hoger uit dan geraamd. En voor de dienstwoning bij het complex is geen vaste bewoner gevonden. Wegens geldgebrek komt het centrum voor natuur- en milieueducatie er vooralsnog niet in de gewenste vorm. Er wordt dan ook, zeggen Verbeek en Van Atten, hard nagedacht over activiteiten die tot extra inkomsten kunnen leiden, zoals de verhuur van ruimtes voor vergaderingen, het organiseren van kinderpartijtjes en het geven van biologische kooklessen. Want met de verkoop van biologische wortels en kopjes thee – als aanvulling op de vaste inkomsten vanuit de zorginstellingen – redt De Mikkelhorst het misschien wel niet. Hoe duurzaam die wortels ook zijn geproduceerd.
Adres: De Mikkelhorst, Klaverlaan 37, Haren.
