De schoorsteen van Ezinge blijft overeind

Fabrieksschoorstenen zijn lange tijd de symbolen van welvaart geweest. De opkomende industriesteden in de negentiende eeuw presenteerden zich in afbeeldingen vaak met een skyline van veel schoorstenen. Vooraanstaande firma’s lieten hun fabriekspijpen naar Engels voorbeeld decoreren met motieven in gekleurde stenen en de schoorstenen werden voorzien van fraaie koppen.
In de loop van de twintigste eeuw veranderde het beeld drastisch. Toen vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw de industrie een negatief imago kreeg, werd de schoorsteenpijp het symbool van vervuiling. Veel leegkomende fabrieken met hun schoorstenen werden mede als gevolg hiervan gesloopt. Van de oorspronkelijk ruim 12.000 fabrieksschoorstenen in Nederland resten er nu nog zo’n 600.
Op het Noord-Groningse platteland wa…

Fabrieksschoorstenen zijn lange tijd de symbolen van welvaart geweest. De opkomende industriesteden in de negentiende eeuw presenteerden zich in afbeeldingen vaak met een skyline van veel schoorstenen. Vooraanstaande firma’s lieten hun fabriekspijpen naar Engels voorbeeld decoreren met motieven in gekleurde stenen en de schoorstenen werden voorzien van fraaie koppen.
In de loop van de twintigste eeuw veranderde het beeld drastisch. Toen vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw de industrie een negatief imago kreeg, werd de schoorsteenpijp het symbool van vervuiling. Veel leegkomende fabrieken met hun schoorstenen werden mede als gevolg hiervan gesloopt. Van de oorspronkelijk ruim 12.000 fabrieksschoorstenen in Nederland resten er nu nog zo’n 600.
Op het Noord-Groningse platteland waren schoorsteenpijpen tot ver in de twintigste eeuw een vertrouwd onderdeel van vele dorpsgezichten. Van de circa zestig steenfabrieken en ruim vijftig zuivelfabrieken die de provincie Groningen rond 1900 telde, was een groot deel geconcentreerd in de noordelijke weidegebieden. Na 1950 gingen er talloze dicht als gevolg van schaalvergroting en concentratie. Sloop of jarenlange leegstand was het lot dat veel fabrieken trof; slechts de overblijfselen van gebouwen en de ruïnes van schoorstenen herinneren nog aan de vroegere industriële bedrijvigheid.

Boter en kaas

Ook de coöperatieve zuivelfabriek Ezinge moest in 1976 zijn deuren sluiten wegens reorganisatie. Deze fabriek werd in 1894 opgericht door drie jonge ondernemende boeren uit de omgeving. Het hoofdproduct was aanvankelijk boter. Tot dan toe werd boter op elke boerderij door de boerin gemaakt en op dinsdag naar de markt in Groningen gebracht. Zowel uit economisch als hygiënisch oogpunt werd het echter steeds moeilijker om de concurrentie met de Deense boter vol te houden. In de zuivelfabriek was het door een gemechaniseerd productieproces mogelijk een constante kwaliteit van de boter te garanderen. In de loop van de twintigste eeuw werd, met de toenemende aanvoer van melk, kaas het belangrijkste product op de zuivelfabriek Ezinge. Omdat de aanvoer steeds groter werd en er voortdurend nieuwe technieken werden toegepast, is Ezinge, vooral in de jaren vijftig van de twintigste eeuw, diverse malen verbouwd en uitgebreid.
Na de sluiting in 1976 vonden diverse bedrijfjes hier onderdak, waaronder een biologische kaasmaker en een bierbrouwer. Tegenwoordig hebben een scheepsreparateur, een motorhandelaar en een palingkweker hier hun bedrijfsruimte. Met deze herbestemming werd het pand behoed voor de definitieve ondergang. De schoorsteenpijp bij de fabriek raakte in de loop van de jaren echter steeds meer bedreigd door het verval. De pijp werd in 1916 gebouwd en had toen een hoogte van 24 meter. In 1939 kwam daar nog eens 16 meter bovenop. Een mogelijke reden hiervoor is dat de boeren in de wijde omgeving de fabriek dan konden zien. Op deze manier, gaat het verhaal, zouden ze zich meer verbonden voelen met het bedrijf. Maar toen de fabrieksdeuren werden gesloten, verloor de pijp al zijn functies.

Herstelplan

Sinds 1976 is aan de schoorsteen niets meer gedaan. Rond 1980 moest de kroon, die normaal als versteviging dient, worden verwijderd, en omdat de stenen afbrokkelden moest een net om het bouwwerk heen gespannen worden. Begin 2003 zag het er nog naar uit dat de pijp gesloopt zou moeten worden.Om dat te voorkomen werd door een aantal inwoners van Ezinge de Stichting Behoud Schoorsteen Ezinge opgericht en een herstel- en duurzaam onderhoudsplan opgesteld. Vrij snel na de oprichting kwam er zowel van de eigenaar van de schoorsteenpijp als van vier fondsen een gezamenlijke toezegging van 15.000 euro voor renovatie. De totale kosten zullen echter zo’n 45.000 euro bedragen. Met dit bedrag, dat de Stichting in de komende jaren door middel van particuliere giften en donaties van fondsen hoopt te verwerven, kan de pijp in volle glorie worden hersteld. De verwachting is dat schoorsteenrestaurateur Harm Meijer dit voorjaar kan starten met de eerste en meest urgente herstelwerkzaamheden. De voormalige eigenaar heeft de schoorsteenpijp inmiddels voor het symbolische bedrag van één euro verkocht aan de stichting.
De schoorsteenpijp van de zuivelfabriek Ezinge is een van de laatste gave exemplaren op het Noord-Groningse platteland. De pijp zorgt ervoor dat de zuivelfabriek zijn ‘gezicht’ behouden heeft. Wie hier langs rijdt herkent meteen de vroegere functie van het complex, dat ondanks allerlei verbouwingen en uitbreidingen zijn karakteristieke uitstraling heeft behouden. De schoorsteen is bovendien een markant herkenningspunt in het open landschap van Middag-Humsterland, een van de oudste cultuurlandschappen van Nederland dat – als onderdeel van het internationaal Waddengebied – is genomineerd voor de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het beeld van Middag-Humsterland wordt bepaald door wierden en kronkelende waterlopen, door wierdendorpen en smalle, slingerende wegen, maar ook door groen grasland, grazend vee en fraaie boerderijen. Wandelend, fietsend of varend door dit gebied is de schoorsteenpijp voortdurend zichtbaar, als herkenningspunt, maar vooral als zinnebeeld van de sociaal-economische geschiedenis van dit dorp en zijn omgeving. < Stichting Behoud Schoorsteen Ezinge, Contactadres: H. Ferwerda, Torenstraat 22, 9891 AH Ezinge Nina van den Broek is geograaf en publicist.