De Stichting Oude Groninger Kerken, eigenaar van 55 kerken in de provincie, bestaat 35 jaar. Voor deze gelegenheid brengt de stichting in samenwerking met uitgeverij Philip Elchers een boek uit met achttien kerkgezichten van Ploegschilders met daarnaast telkens een foto van hetzelfde object, gemaakt door Harry Cock. Aan dit geheel wordt vanaf 5 september ook een tentoonstelling gewijd in Warffum.
Een aardig idee om klassiek Ploegwerk (van elf kunstenaars) te confronteren met een hedendaagse fotografische benadering. Zoals
te verwachten zijn de contrasten groot en niet alleen doordat een foto nu eenmaal een waarheidsgetrouwer beeld oplevert dan een schilderij. De duotone foto’s van Harry Cock ademen vaak verstildheid of tenminste een zekere ordelijkheid. De meestal in uitbundige kleuren en grillige vormen geschilderde Ploegkerken steken daar spontaan, soms bijna wild bij af. De eigen sfeer van het fotografische en geschilderde beeld wordt door de confrontatie versterkt, zo lijkt het.
Verder zijn er natuurlijk allerlei verschillen in standpunt waarneembaar. En waar de een de mensen weglaat, laat de ander ze toe. Het flanerende publiek van George Martens langs de Vismarkt in Groningen met de Der Aa-kerk op de achtergrond, is afwezig op de foto van Harry Cock. Hij bekeek de kerk in schemerlicht vanuit een uitgestorven steeg. Bij Cock zien we elders juist wel weer een man die grasmaait op het kerkhof. Of spelende kinderen.
Het schilderen van kerken was voor de Ploegleden – zij hielden zich bij voorkeur op in het Reitdiepgebied en op het Hogeland – geen leitmotiv, schrijft kunsthistoricus Mariëtta Jansen in de inleiding van het boek. ‘Zo er al sprake is van een relatie tussen De Ploeg en ‘de kerk’, dan is daar wellicht de constatering op zijn plaats dat de kerk in het Groninger landschap thuishoort, zoals De Ploeg als kunstenaarskring in de vorige eeuw naam heeft gemaakt met het juist op expressionistische wijze verbeelden van, onder andere, het Groninger landschap. Dat er op deze schilderijen, etsen, tekeningen en houtsneden ook kerken zijn weergegeven, is haast vanzelfsprekend: het verticale element van kerk en toren doorkruist nu eenmaal menigmaal het veelal platte horizontale beeld van het Groninger land. Juist in het vlakke Hogeland lijken de kerken een verbinding te vormen tussen hemel en aarde. De kerken, die voor een groot deel dateren uit de twaalfde en dertiende eeuw, waren vaak op kunstmatige heuvels, wierden of terpen gebouwd en daarmee dominant aanwezig in het landschap.’ >>
de ploeg en harry cock
Uitdagend en lastig, vond Harry Cock (werkzaam voor onder meer de Volkskrant en Noorderbreedte) de opdracht. ‘Het zijn – cru gezegd – stuk voor stuk bouwwerken met bomen eromheen op een bultje. Die eentonigheid moet je zien te doorbreken. Door wisselende factoren als de vorm, de ligging en het licht kwam ik steeds weer op iets anders uit.’
Printjes van de Ploegschilderijen lagen in een mapje in zijn auto, vooral als routewijzer. Hij heeft zich er niet rechtstreeks door laten inspireren. Het kerkje van Saaksum fotografeerde hij in de vroege ochtend. ‘Toen ik er de eerste keer kwam, vielen meteen de ramen met die zware witte randen op. Je ziet ze ook duidelijk op het druksel van Werkman. Bij hem is dat kerkje net een stripfiguur met grote ogen. Ik had het gevoel: aan die ramen ontkom ik niet. Maar toevallig was het vroeg in de morgen toen ik er voor een tweede keer heenreed, en het ochtendlicht deed me besluiten een ander standpunt te kiezen.’
Het kerkje van Dorkwerd met een voorgrond van gebarsten klei, fotografeerde hij in de felle middagzon (schilder Marten Klompien koos voor het vallen van de avond). Cock wilde deze foto behalve over de kerk ook iets laten vertellen over de bodemgesteldheid. Hoe droog die klei er nu ook bij ligt, je kunt, zegt hij, eraan aflezen dat hier vroeger de zee is geweest. <
Harry Cock & De Ploeg verschijnt begin september en kost € 23,50. Het boek is verkrijgbaar in de betere boekhandel en te bestellen bij Philip Elchers in Groningen, tel (050) 577 55 74.
De tentoonstelling is van 5 september t/m 31 oktober te zien in Openluchtmuseum Het Hoogeland te Warffum (openingstijden: di t/m za van 10.00 - 17.00 uur en op zo van 13.00 - 17.00 uur).
