Harm Naaijer, grafisch-, ruimtelijk- en theatervormgever heeft het niet uitgevonden, maar is er wel een grote fan van: spontane architectuur. Een daadkrachtige fan ook: iedere zaterdag werkt hij met vrijwilligers aan zijn illegale bouwwerk ‘De Toorn van Meerstad’. Het staat in een gebied tussen Groningen en Slochteren, waar het nieuwe woonlandschap Meerstad is gepland. Als de Toorn klaar is wil hij er discussies organiseren over de bebouwde omgeving, met architecten, politici, mensen uit de bouwwereld en iedereen die maar mee wil praten.
Functioneel
Dat het landschap verloedert, daar kan Harm Naaijer zich over opwinden. Bedrijvenparken, vinexwijken: dat die er moeten komen valt te snappen, maar mag het ook anders? ‘Alles moet zo snel en zo goedkoop mogelijk. En op de meeste plaatsen wordt gebouwd zonder enig historisch besef. Er wordt een stuk land vlakgemaakt en vervolgens worden er zo veel mogelijk huizen tegen zo weinig mogelijk kosten op gekwakt.’
Meerstad is een project dat ruimte biedt aan woningen, natuur, landbouw, bedrijven en recreatie. Het landschap wordt vernieuwd, er komt een groot meer en de huizen worden verspreid gebouwd in een groene omgeving. Het plan is daarmee van een andere orde dan de meeste stadsuitbreidingen. Maar Naaijer vreest dat ook hier saaie, functionele bebouwing de overhand zal krijgen. En, zo vraagt hij zich af: wat is Meerstad straks: ‘Een dorp? Een stad? Een stukje dorp in een stad of een stukje stad in een dorp?’
Opgepropt
Tijd voor een statement, zo bedacht Naaijer nu een jaar geleden, toen hij vanuit de trein weer eens allerlei ellende in het landschap aan zich voorbij zag trekken. Een illegaal bouwwerk moest de discussie losmaken, niet alleen over verstikkende regelgeving, maar ook over wonen zelf. ‘We leven in een dwangbuis, er is geen ruimte voor expressie. De meeste mensen zitten opgepropt in woonblokken als beesten in de bio-industrie. Willen we dit echt? Bouwen zou een proces moeten zijn. Een huis moet kunnen groeien. Er zouden meer plekken moeten zijn waar mensen hun creativiteit kwijt kunnen.’
Helemaal nieuw zijn Naaijers ideeën niet. Friedensreich Hundertwasser (Wenen 1928) ging hem voor. Ook hij vond de moderne architectuur zielig en niet in harmonie met de natuur. De door hem verketterde rechte lijnen dienden als uitgangspunt voor De Toorn van Meerstad. Een andere inspiratiebron is Maurice Cheval, de Franse postbode die tijdens zijn dienstritten stenen verzamelde langs de route. Om die ’s avonds met een kruiwagen op te halen. ’s Nachts bouwde hij zijn Palais Ideal.
Sloophout
Naast de roeibaan in het dorp Harkstede begint de Toorn – op een zandbult van tien meter hoog en midden tussen de weidevogels – langzamerhand vorm te krijgen. Tientallen vrijwilligers zijn er iedere zaterdag driftig aan het klussen. Iedereen mag zijn gang gaan. Een raampje hier en een raampje daar. Door al die ramen kun je het weidegebied van zeshonderd hectare weidegebied zien liggen.
Zo illegaal als de pest werd er 1 mei van dit jaar begonnen met de bouw op een stuk land dat een kennis beschikbaar stelde. Boze torens bouw je niet ongestraft, maar dat is nu net de discussie die Naaijer voor ogen had. Die discussie kon hij krijgen. Halverwege juni viel de brief van de gemeente Slochteren op zijn deurmat. Of hij binnen twee weken de Toorn wilde afbreken en al het sloophout wilde verwijderen.
‘Aan het feit dat het een tijdelijk kunstproject is, werd helemaal voorbijgegaan’, zegt Naaijer. Afbreken? Dan zou alles voor niets zijn geweest. Want de echte discussies in de toren moesten nog beginnen. Dus werd er zaterdag na zaterdag vrolijk verder gebouwd. De Toorn kreeg steeds meer het aanzien van een half afgebouwde molen.
Verrassend genoeg schoot de politiek nog in diezelfde maand juli de gepassioneerde Naaijer te hulp, bij monde van D66-raadsleden van zowel Slochteren als Groningen. Ze hadden gemerkt dat De Toorn van Meerstad een veel minder boosaardig karakter had dan de naam zou vermoeden. ‘Bij nadere beschouwing blijkt het niet om verzet te gaan, maar om een positieve bijdrage aan de discussies over de stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit van Meerstad’, zo lieten zij de colleges van b en w weten.
Tijdelijke vergunning
Maar de bestuurders waren onvermurwbaar. ‘Sympathie was er genoeg, maar regels zijn regels, zoveel was wel duidelijk. Een vergunning aanvragen bleek eigenlijk de enige mogelijkheid, wilde ik uiteindelijk discussies in de toren kunnen voeren.’
En toen gebeurde wat hij nooit voor mogelijk had gehouden. ‘Ik kreeg te horen dat een bouwaanvraag wel een jaar kon duren en dat ik tot die tijd een tijdelijke vergunning zou krijgen. Ontzettend tof, daar kan ik alleen maar waardering voor hebben.’
Of er iemand te vinden is die in een echte Naaijer zou willen wonen is de vraag. Meerstad volzetten met Hundertwassers lijkt niet direct een alternatief. Maar over schoonheid valt te twisten en dat is precies de bedoeling. De debatten worden nu voorbereid. Voor de winter moet er een dak op de Toorn. Daarna kan het discussiëren echt beginnen.
