Aan het enthousiasme van Harrie Wolters zal het niet liggen. In zijn werkkamer in het Hunebedcentrum te Borger praat hij met passie over zijn bezigheden. Samen met Cathrien Posthumus coördineert hij de activiteiten die vallen onder de noemer Geopark de Hondsrug. Verder is Wolters adjunct-directeur van het Hunebedcentrum in Borger. ‘Het gaat niet alleen om de Hondsrug’, legt hij uit, ‘want het geopark-gebied omvat ook de Rolderrug en de Sleenerrug. Ook het Hunzedal en het stroomdallandschap van de Drentse Aa horen erbij. Al met al is het een regio van zeventig kilometer lengte tussen Emmen en Groningen. Dit bijzondere landschap, in een ver verleden door het ijs gevormd en later door mensen gebruikt en veranderd, vormt de kern van het eerste Nederlandse geopark-in-oprichting. Zo’n geopark is de kapstok voor het verhaal over het gebied.’
Respectvol
Het duurt even om de formele status van geopark te verwerven. Wolters: ‘We hebben eind vorig jaar een aanvraag ingediend bij het European Geoparks Network (EGN), dat onder toezicht staat van Unesco. Deze organisatie is in 2000 opgericht om gebieden met een bijzondere geologie in combinatie met het bijbehorende landschap te beschermen. Verder is het de bedoeling diezelfde gebieden duurzaam economisch te ontwikkelen. Dat betekent bijvoorbeeld dat we het toerisme op een verantwoorde manier willen stimuleren door het unieke verhaal van het gebied te vertellen, niet alleen aan bezoekers, maar ook aan de eigen bevolking in de regio. Als mensen de uitzonderlijke kenmerken van het Hondsruggebied kennen, zullen ze er ook respectvol mee willen omgaan. Daarvan zijn wij overtuigd.’
Wolters legt uit hoe het traject verder verloopt. ‘Op dit moment bestudeert het EGN het dossier van de Hondsrug. Binnenkort komt een commissie op bezoek die het geopark-gebied gaat beoordelen. Vervolgens wordt op een conferentie in Italië in de eerste week van september duidelijk of de Hondsrug de begeerde status krijgt. Dat is spannend, want lang niet alle aanvragen worden gehonoreerd.’ De huidige eisen zijn volgens Wolters strenger dan in de beginperiode, toen de eerste geoparken zich aandienden. ‘Een gebied moet tegenwoordig niet alleen een unieke geologie met een bijbehorend landschap hebben, maar ook in archeologisch en historisch opzicht een verhaal te vertellen hebben. Dat is hier zonder meer het geval.’
Neanderthalers
Dat verhaal waar Wolters het over heeft, wordt in het fraaie materiaal dat het projectbureau van het geopark-in-oprichting heeft samengesteld in geuren en kleuren verteld. Het is het verhaal van het unieke landschap van Oost-Drenthe. ‘Hoe het ijs hier 150 duizend jaar geleden over het land schuurde en alles platwalste wat op zijn weg kwam. Hoe ijs en smeltwater het landschap kneedden en boetseerden tot heuvelruggen en beekdalen. Hoe de poolkoude het Hondsruggebied veranderde in een kale, bevroren toendra waar de wind een ijstijd lang vrij spel had.’
Bij dit verhaal van het landschap komt de geschiedenis van de menselijke bewoning. ‘Hier kwamen 100 duizend jaar geleden neanderthalers naartoe om op mammoeten te jagen. Tientallen eeuwen later trokken onze voorouders het Hondsruggebied binnen achter de kuddes rendieren aan. Later maakten de eerste boeren hun akkertjes op de Hondsrug en bouwden ze er hun huizen. Vijfduizend jaar geleden stapelden de hunebedbouwers hier hun indrukwekkende grafmonumenten van de enorme keien die door het ijs uit Scandinavië meegenomen waren.’ Het is dit verhaal van wat natuur en mens samen van het gebied gemaakt hebben dat de beslissers in Italië in september over de streep moet trekken.
Als de in Borger uitgebroede plannen werkelijkheid worden, is Geopark de Hondsrug het eerste Nederlandse geopark. In het jaar 2000 namen vier Europese gebieden met een unieke geologische geschiedenis en een bijzondere cultuurhistorie het initiatief voor de geoparken. Dit waren de Eifel in Duitsland, het Griekse eiland Lesbos, de Franse regio Haute Provence en de Spaanse bergstreek Maestrazgo. Inmiddels zijn er ruim vijftig geoparken in achttien verschillende landen. Het netwerk geeft geen financiële steun, maar geoparken kunnen wel gezamenlijk projecten opzetten om kans te maken op Europese gelden.
Nieuwe theorie
Hoe heeft het landijs de vorming van het landschap beïnvloed? Die vraag vormt voor Geopark de Hondsrug het centrale thema. Wetenschappers hebben lang aangenomen dat het vanuit Scandinavië oprukkende ijs de Oost-Drentse heuvelruggen heeft gevormd door simpelweg grote hoeveelheden grond voor zich uit te stuwen. ‘Recent onderzoek toont aan dat deze theorie niet klopt’, zegt Wolters. ‘Fysisch geograaf Enno Bregman heeft er uitgebreid onderzoek naar gedaan en werkt aan een wetenschappelijke publicatie over de nieuwste theorie. Het verhaal blijkt veel ingewikkelder te zijn dan het verhaal van het opgestuwde zand. Verschillende ijsstromen en structuren in de diepere ondergrond zijn volgens Bregman gezamenlijk verantwoordelijk voor het ontstaan van de Hondsrug. Door de druk van het ijs en de kracht van het smeltwater heeft een ijsrivier een patroon van evenwijdige ruggen en laagten in het landschap achtergelaten. Zo was de Hunze ooit een veel lager gelegen brede smeltwaterrivier.’
Wolters vertelt dat door onderzoek bij de verdiepte aanleg van autowegen op de Hondsrug de afgelopen paar jaar veel meer bekend is geworden over de oorsprong van die Hondsrug en dat overtuigend is aangetoond dat het gebied een unieke ontstaansgeschiedenis heeft. De bevindingen van Bregman zijn als onderbouwing van de aanvraag om als geopark aangewezen te worden meegezonden naar de Unesco. Wat trouwens onomstreden is, is dat het ijs in Drenthe enorme hoeveelheden kleine en grote keien achterliet. ‘De kei is een icoon van Drenthe’, zegt Wolters. ‘Niet voor niets hebben we bij het Hunebedcentrum een keientuin ingericht. We willen daar het verhaal van dit geologisch erfgoed vertellen.’
Hondsrug Academie
Wat betekent dit alles nou voor het Hondsruggebied? Wat gaat er de komende tijd concreet gebeuren? Wolters: ‘We gaan alles wat op de Hondsrug van belang is zichtbaar maken. We gaan het verhaal van het gebied visualiseren om op die manier iedereen bewust te maken van het unieke ervan.’ Bedoeling is dit te doen door thema’s te benoemen die gezamenlijk de ruggengraat vormen van het Hondsruggebied. De thema’s gaan ‘expedities’ heten en krijgen ‘expeditiepoorten’ die toegang geven tot het betreffende onderwerp. ‘Zo’n expeditiepoort kan een museum zijn, maar ook het informatiecentrum bij het Boomkroonpad’, vertelt Wolters. ‘Zo vind je bij het Hunebedcentrum in Borger de poorten “Prehistorie” en “IJstijden” en begin je in het Veenpark in Barger-Compascuum als je je wilt verdiepen in het thema “Veen”. Binnenkort vormt het Van Gogh-huis in Veenoord het vertrekpunt voor ieder die meer wil weten van de relatie tussen kunst en het Hondsruggebied. “Sporen van Strijd” komt in het gemeente-
museum van Coevorden. Verschillende thema’s moeten we nog uitwerken.’
Uiteindelijk gaat het om een netwerk van musea en informatiecentra binnen het gebied van het geopark dat de verschillende onderwerpen verbindt. Bezoekers worden geprikkeld om van de ene expeditie naar de andere te gaan. Wandel- en fietsroutes, excursies onder leiding van goedopgeleide gidsen en lezingen moeten het geheel nog aantrekkelijker maken. Achterliggende gedachte is dat de samenhang in het aanbod niet alleen aantrekkelijk is voor de toerist en de ondernemers in het gebied, met wie nauw samengewerkt wordt, maar ook voor de plaatselijke bevolking. Die moet zich zo bewuster worden van de geschiedenis van de streek en de regionale identiteit. Daaraan moeten ook fraai vormgegeven gidsjes en een website een bijdrage leveren. Lezingen, cursussen, excursies en workshops zullen plaatsvinden onder de naam Hondsrug Academie, terwijl de Junior Academie zich richt op kinderen.
Terwijl inwoners, toeristische ondernemers en overheden in het gebied tussen Emmen en Groningen al enthousiast samenwerken om Geopark de Hondsrug handen en voeten te geven, zijn Harrie Wolters en Cathrien Posthumus met hun hoofd af en toe toch even in Italië. Allesbepalend voor het slagen van de initiatieven en samenwerkingsverbanden in het Hondsruggebied is de officiële status als geopark dan misschien wel niet, maar hij is toch mooi meegenomen.
