In de richting van het Lauwersmeer zakt de zon naar de horizon. Midden in de versgeploegde klei staat een koppel reeën mooi te zijn in strijklicht. Het duurt niet lang meer voor de emmertarwe weer gezaaid wordt, precies daar waar de reeën staan. De woeste Groningse leegte is vandaag niet onbehaaglijk, maar uitnodigend. Zo in alles verschillend van het landschap van gras en water dat ons eigen is. Van kilo’s vet en melkeiwit praten we vlot mee, maar vandaag gaat het over Wilhelmina- en Julianatarwe en harde kaf. Want hier en langs de hele Groninger kust wordt een nieuwe Graanrepubliek gesticht: eenkoorn, gerst en emmer in plaats van mais en gras zover het oog reikt. Oude granen voor nieuwe toepassingen. Zonder klassenstrijd, met de gemeenschap.
Op de proefveldjes van museumboerderij Welgelegen in Leens voert Bouwe Ruiter zijn eigen strijd om het graan. Uit de genenbank van de Wageningen Universiteit kreeg hij per ras tien korrels opgestuurd van graansoorten die bij de Groninger akkerbouwers in onbruik zijn geraakt. In de herfst zaaide Ruiter ze in rijtjes en beschermde ze tegen kraaien en roeken en wiedende vrijwilligers. Met wisselend succes: van de eenkoorn heeft een enkel plantje de winter overleefd, de tarwesoort Mansholter Witte Dikkop is reddeloos verloren, maar de Groninger gerst staat er fleurig bij. Met geluk en hard werken kan hiervan over zeven jaar een hele hectare geoogst worden.
Deze iele sprietjes zijn de basis van de Graanrepubliek nieuwe stijl: een initiatief om oude graansoorten als emmertarwe en eenkoorn weer op het land en op het bord te krijgen. Initiatiefnemer Gert Noordhoff vormt met zijn broer en vader een akkerbouwmaatschap in Bellingwolde, die opeenvolgend tarwe, luzerne en suikerbieten teelt. Toen Noordhoff voor het eerst een strook inzaaide met emmer stond zijn vader versteld: ‘Hij wordt niet ziek, ook al spuit je niet. En onkruid komt er ook nauwelijks tussen.’ Alleen die opbrengst. Met tien ton tarwe van een hectare tegen drie ton emmer, moet het vergeten graan wel heel veel meer opbrengen om rendabel te telen.
De verwondering van pa Noordhoff dat deze tarwesoort zonder spuiten overleeft, is niet gek: de gangbare tarwesoorten zijn zo doorontwikkeld dat ze zonder chemie niet meer te telen zijn.
De maatschap Noordhoff teelt nog drie gewassen. Grootvader Noordhoff teelde veertien gewassen, waaronder kanariezaad, gerst en karwij. ‘Iedere dag was er daardoor ander werk. Alles was iedere dag anders: wat je deed, wat je at en wat je in het landschap om je heen zag. Biodiversiteit is een van de doelen die we nastreven, maar die diversiteit zijn we eigenlijk in het hele leven wat kwijtgeraakt.’
Noordhoffs overgrootvader stond in de streek bekend om zijn zwarte haver. Intussen moeten de korrels om zo’n gewas weer te kunnen telen uit de zadenarchieven komen. Op termijn zijn door heel noordelijk Groningen vijf akkerbouwers aangesloten, met ieder hun eigen specialisme. ‘Ale Havenga heeft er vijf jaar vorig nodig gehad om de speltteelt in de vingers te krijgen, dus blijft hij dát doen. Erwin Westers teelt alleen glutenvrije haver.’
Van de andere granen worden nu de eenkoorn en de emmer in mooi vormgegeven, bruine Graanrepubliek-zakken verpakt en verkocht in de eigen webwinkel, maar ook bij biowinkels als Organic Food For You. Als korrel, ongemalen. Want alleen dan weet de consument zeker dat er niets bijgemengd kan zijn. Bovendien biedt het hele graan talrijke culinaire mogelijkheden in risotto of vervanger van rijst of couscous. Youth Food Movement-kok Wilbert van der Kamp bedenkt recepten om consumenten op pad te helpen. ‘We eten exotische granen en zaden uit de hele wereld en noemen die superfood’, zegt Noordhoff. ‘Maar waarom, als we hier zoveel vergeten schatten hebben?’
Het is nog geen kleinigheid. Voor je voldoende zaaimateriaal hebt, voor je alles met secuur schoongemaakte combines hebt geoogst, voor je alle korrels door de pelmolen hebt gehaald zijn er in iedere kilo graan al heel wat uren gaan zitten. Maar toch. Of er haver, spelt of eenkoorn groeit: het doet wat met het landschap, het ene of het andere graan, zegt Ruiter. ‘De Sint Jansrogge hebben we in samenwerking met de Ark van de Smaak geteeld om er broden van te bakken. Die wordt al gauw 2,30 meter hoog. Of gerst, een veld gerst is prachtig. Dat golft.’ Nog even geduld.
