Het is druk in het zaaltje van Kultuerhús Klameare in Workum. Jong en oud heeft zich verzameld voor het debat. Het is ook niet elke dag dat er een wetenschappelijk symposium in de provincie Súdwest-Fryslân plaatsvindt waar ook burgemeester Hayo Apotheker en het college van bestuur van de RUG aanwezig zijn. Dat het zo ver is gekomen hebben we aan twee dingen te danken: de grutto en bioloog Theunis Piersma.
Het gaat niet goed met de grutto
Sinds 2004 volgen onderzoekers onder leiding van Piersma in Zuidwest Friesland duizenden grutto’s, daarmee wonnen ze in 2014 de prestigieuze Spinozaprijs. ‘Het onderzoek begon omdat we de vogels willen begrijpen’ vertelt Piersma. ‘Maar de vogels zitten in een context die voor ons allemaal belangrijk is.’ En zo leidde de ontdekking dat het slecht gaat met de grutto ook tot de ontdekking dat het slecht gaat met het Nederlandse landschap.
Het onderzoek begon in wat achteraf de hoogtij dagen bleken van de grutto in Zuidwest Friesland. Sindsdien is het aantal met 66 procent gedaald. ‘Het werd als snel duidelijk dat er iets aan de hand was. Wij wilden weten wat er misging. Het grootste probleem bleek dat de kuikens van de grutto bijna geen overlevingskans hebben,’ zegt Piersma.
Neem Amalia, de beroemdste grutto in Nederland. Ze vliegt in een paar maanden van Afrika naar Nederland om neer te strijken in Friesland. Via de website www.waarisamalia.nu deden honderden mensen mee aan de wedstrijd zo precies mogelijk te voorspellen wanneer ze aan zou komen. Maar in de vier jaar dat ze gevolgd wordt is het haar nog geen enkele keer gelukt haar kuikens groot te brengen. ‘Een triest verhaal, maar kenmerkend voor de grutto,’ zegt Piersma.
Een bodem van beton
Wie nu door het Friese landschap rijdt zal niet snel meer een grutto tegen komen. Bij de intensieve landbouw in Nederland voelt de vogel zich niet meer thuis. ‘Het landschap ziet er nog steeds groen uit en dat is verraderlijk,’ zegt Piersma. Ondertussen verandert de bodem van de landbouw in beton.
‘Door mestinjecties heeft de toplaag van de bodem geen contact meer met de lagen eronder en kan de grutto niet meer bij het voedsel. De volwassen grutto’s leven van wormen maar de jonge kuikens eten insecten, ook die worden schaars. Vroeger moest je om de honderd meter de ruitenwisser van je auto aanzetten om de vliegjes van je ruit af te krijgen. Die vliegjes zijn er niet meer. Net zoals andere insecten verdwijnen ze uit het landschap. Daar maken we ons zorgen over. Had de universiteit van Wageningen deze ontdekking niet kunnen doen vraag ik me weleens af. Het was niet het doel van het onderzoek, maar nu moeten we hier wat mee.’
Friesland als proeftuin
Van de grutto komen we terecht bij het landschap en de boer. Volgens ecoloog Han Olff vertelt het verdwijnen van de grutto een groter verhaal. De intensieve landbouw zorg ervoor dat er nog maar een fractie van het leven dat er ooit aanwezig was over is. ‘We maken het landschap kapot, en voor wie?’ vraagt hij zich af.
‘De boer produceert door de intensieve landbouw meer, maar dat betekent niet altijd dat hij ook meer verdient. Want de kosten van de intensieve landbouw zijn ontzettend hoog.’ Volgens Olff ligt de oplossing bij natuurinclusieve landbouw. Dit betekent een streven naar een bedrijfsvoering die een zo klein mogelijk negatief effect heeft op de natuur, en waar de natuur een zo groot mogelijk positief effect heeft op de bedrijfsvoering. Want waarom zou je allerlei ingewikkelde en dure technieken inzetten voor dingen die de natuur ook zelf kan?
Het idee dat natuurinclusieve landbouw goed is voor zowel de natuur als de portemonnee is een hypothese, benadrukt Olff. ‘Maar ik geloof erin dat we door samenwerking van wetenschappers, burgers en boeren voor elkaar kunnen krijgen.’ Friesland zou een ideale proeftuin zijn om deze hypothese te testen.
Kening fan ‘e Greide
De debatavond werd georganiseerd door de stichting Kening fan ‘e Greide. Een burgerinitiatief dat zich inzet voor het landschap van Friesland. Met de grutto, de koning van de weide, als het symbool van de verandering. De weidevogels lijden ernstig onder de verandering van het landschap. Het doel van de stichting is het boerenland een nieuwe en biodiverse toekomst te geven. Friesland aanwijzen als proeftuin zou een belangrijk stap kunnen zijn om subsidies en fondsen voor dit project te kunnen realiseren. Kijk voor meer informatie op www.kingofthemeadows.eu.
