We zijn in Nederland door ons relatief goedkope aardgas gewend geraakt aan centrale energiesystemen. De energie wordt ergens opgewekt of opgepompt, vervoerd via netten of pijpen, en bereikt uiteindelijk ons huis, ons bedrijf of de pomp. Het zijn grote systemen, van multinationals in een wereldwijde economie van grondstoffen, belangen en mobiliteit. Vanuit dit perspectief is de energietransitie er vooral op gericht om dezelfde bedrijven ook de nieuwe energie te laten opwekken, beheren en transporteren, met hetzelfde verdienmodel en met nog steeds veel ballast voor natuur.
Door de huidige overbelasting van het net, de hogere energieprijzen, veranderende visie en nieuwe wetgeving, wint gelukkig een ander perspectief terrein. Hierin zijn we als burgers niet meer alleen passieve afnemers van energie, maar produceren we ook.
Dit is al volop gaande in energiecoöperaties. In Fryslân zijn er op dit moment zo’n 70, in Groningen 51 en in Drenthe 26. Ze zijn bijvoorbeeld ontstaan rond een dorpswindmolen of een eigen zonnepark. Met de opbrengsten financieren bewoners andere duurzaamheidsprojecten, het onderhoud van het dorpshuis of de sportvelden en nieuwe dorpstuinen of speelplekken. Een coöperatie houdt dus veel meer in dan slimmer omgaan met energie.
Een mooi voorbeeld hiervan is het zonnepark De Griene Greide in Garyp (Garijp). Dit zonnepark is een van de grootste van Nederland en kan het hele dorp (1700 huishoudens) van energie voorzien. Het zonnepark draagt het keurmerk ‘Mienskipsenergie’, wat betekent dat het in goed lokaal overleg tot stand is gekomen en dat de opbrengsten terugvloeien naar het dorp. Het streven in Garyp is nu om ook volledig aardgasvrij te worden.
Energiegemeenschappen
Als coöperaties mochten we al zelf energie opwekken. Als ‘energiegemeenschap’, zoals het in de nieuwe Energiewet heet, mogen we straks ook zelf verhandelen. Dit past binnen het streven van het rijk om bij ten minste vijftig procent van de energie naar lokaal eigenaarschap toe te werken. De voordelen zijn duidelijk: Nederland wordt minder afhankelijk van levering uit andere landen in de huidige onzekere geopolitieke verhoudingen. Toegang tot energie kan zo altijd en voor iedereen gegarandeerd worden. Bovendien komen de opbrengsten de eigen gemeenschap ten goede. We staan nog aan het begin van deze ontwikkelingen, maar de ervaring die we opdeden met de coöperaties, gecombineerd met de mogelijkheden die de nieuwe Energiewet schept, brengt ze dichterbij. Naast volledige zeggenschap over de opgewekte energie, geeft de nieuwe wet energieën warmtegemeenschappen de mogelijkheid om samen te werken met bedrijven en overheden. Bronnen als aardwarmte en restwarmte van bedrijven of boerderijen, of ruimte op het stroomnet die gebruikt kan worden voor de opslag van zonnestroom, kunnen dan lokaal ingezet worden. Een mooi voorbeeld hiervan is het initiatief Eigen Warmte Balk. Hier is het de bedoeling dat restwarmte van een lokale onderneming straks ter beschikking wordt gesteld aan het dorp Balk en dat stroom wordt ingekocht bij een boer uit de buurt die een windmolen heeft.
Besparen
‘De goedkoopste energie is energie die je niet gebruikt’ is een veelgehoorde slogan. Besparing krijgt dan ook een plek in alle toekomstscenario’s. Maar deze moet nog wel grotendeels gerealiseerd worden. Besparing vraagt om anders bouwen en verwarmen, om isoleren en bewuster omgaan met pieken en dalen in de levering. Vooral van het gas af komen zal erg moeilijk worden. Deze verandering komt bij elk huis binnen; huizen met verschillende mogelijkheden en bewoners met hun eigen gewoonten en huishoudportemonnee. Wij zijn verwend geweest met goedkoop gas en dat maakt de veranderingen financieel niet aantrekkelijk. Het ondersteunen van mensen met een kleine portemonnee is daarom belangrijk. Ook daarvoor kunnen de nieuwe energiegemeenschappen zorgen. Zij bepalen straks immers ook de prijs en mogen geen winstoogmerk hebben.
De vele goed functionerende coöperaties krijgen onder de nieuwe Energiewet veel meer mogelijkheden om als volwaardige producent op te treden, zonder tussenkomst van een energiebedrijf. Dit zal meer initiatieven mogelijk maken en levert aanzienlijke financiële voordelen op. De opbrengsten vloeien terug naar de gemeenschap en de prijs van energie zal hierdoor dalen. De transitie kost dus niet enkel geld, ze levert juist aanzienlijke besparingen op.
De Friese Energie Alliantie bestaat uit elf maatschappelijke organisaties: Circulair Friesland, Us Kooperaasje, LTO Noord, Vereniging Friese Woningbouwcorporaties, Bouwend Nederland, Jong RES, Doarpswurk, Friese Milieu Federatie, De Bewonersraad, VNO-NCW MKB, Fossielfrij Fryslân
