De kruiskerk in Burgum heeft Peter Karstkarel om verschillende redenen gekozen. ‘Het is een spannend gebouw en iedere keer als ik er kom beleef ik die spanning opnieuw. Bijzonder was dat we er een concert hebben gegeven in 1997. Toen was het vijfhonderd jaar geleden dat Johannes Ockeghem overleden is, een Nederlandse componist. Van hem is de vroegst bekende requiemmis bewaard gebleven, een gejeuzel tot en met, maar wel heel mooi. Ik ben echt een muziekliefhebber, maar het duurt veertig minuten en dat is wel heel erg lang.’
De kruiskerk van Burgum was volgens Karstkarel de enige ruimte waar die muziek kon worden uitgevoerd. De middeleeuwse sfeer met de koepelgewelven en de goeie akoestiek waren de voorwaarden voor een perfecte uitvoering. Ander Romaanse kerken die overwelfd zijn als Janum, Augustinusga en Hantumhuizen zijn te klein en de grote overwelfde Martinuskerk in Bolsward past met zijn witte entourage niet bij een requiem. ‘Naast deze muziek hadden we nog een ander stuk op het programma, dat we ontdekten in Praag. Daar hoorden we muziek van Jan Jirasek, totaal onbekend, maar bloed en bloed mooi. Een mis van twintig minuten, getiteld Missa propria, mijn eigen missie, die hij had geschreven om te herdenken dat het IJzeren Gordijn was gevallen. Na de uitvoering in Burgum hebben we een band opgestuurd naar Jan Jirasek en die schreef ons terug dat hij zijn vrolijke mis gebaseerd was op de muziek van Johannes Ockeghem. Dat is toch fantastisch, als je zoiets na die tijd hoort?’
Het drama van het gebouw
De Romaanse kerk is een gebouw dat de tragiek in zich draagt van net van de ondergang gered te zijn. Het tegenwoordige hervormde godshuis is begonnen rond 1100 als tufstenen dorpskerk met toren. ‘Dat is eigenlijk onmogelijk’, stelt Karstkarel, ‘want dat was destijds veel te kostbaar voor die arme streek.’ Ten noorden van de kerk komt rond 1300 een klooster, dat zich ook met de zielszorg bemoeit. De monniken hebben waarschijnlijk ook invloed gehad op de uitbreiding van de kerk, die toen een kruiskerk werd, en toen zijn er ook gewelven aangebracht. ‘Het is een glorieuze kerk geworden; de zware gewelven staan op stevige kolommen. Maar dat was niet genoeg en om alle krachten in zo’n gewelf op te vangen, zijn er zijbeuken geplaatst. Dat geeft meer ruimte, maar zorgt ook dat de kerk blijft staan. Na de reformatie zijn die zijbeuken eraf gesloopt en het is een wonder dat de kerk is blijven staan. De gewelven zijn wel uit elkaar gedrukt en de kolommen wijken. De kerk is ook jaren niet in gebruik geweest, want dat was te gevaarlijk. Zo’n dertig jaar geleden stelde restauratiearchitect Andries Baart dat er onmiddellijk weer zijbeuken geplaatst moesten worden. Gelukkig in een andere steen, maar hij heeft de kerk wel herbouwd in een pseudo- romano-gotisch stijl. Ik vind dat als je restaureert, je dat zo contrastrijk mogelijk moet doen, zodat je geen geschiedvervalsing krijgt. Dit gebouw zit ertussenin. Qua materiaalgebruik vind ik het uitstekend, maar in vorm is de architect helemaal in de fout gegaan en is het voor mij een gruwel.
Toch is het zo dat iedere keer dat ik er kom het voor mij een avontuur is, omdat er altijd nog vragen onbeantwoord blijven. Er komt nog iets anders bij en dat is de koster, want die is altijd in of bij de kerk. Hij vertroetelt de kerk.’
Andere cultuurvelden
Op het gebied van de muziek is voor Peter Karstkarel de muziek van Morton Feldman een absolute must, met name Coptic Light. Hij heeft geen favoriete auteur. ‘Vroeger las ik Simon Vestdijk, maar dat vind ik nu vreselijk. Wat ik wel graag lees is Jan Koos Fijlbrief, een existentialist, die schreef onder het pseudoniem J. van Oudshoorn. In de schilderkunst spreken de expressionisten Jackson Pollock en Mark Rothko me het meest aan. Mijn favoriete landschap is op dit moment is de Drachtster Compagnie, een uitgeveend hoogveenlandschap dat nauwelijks een ontwikkeling gekend heeft.’
