Boer Henk Woldring uit de film De Poolse Bruid denkt er anders over. Ondanks zijn nuchtere inslag raakt hij in vervoering over de winterse aanblik van het Groningse platteland. Uitrustend op het land praat hij met een zekere trots tegen zijn Poolse bruid Anna terwijl hij een appel eet. ‘Van de winter lag hier overal sneeuw, van horizon tot horizon… sneeuw, overal sneeuw… drie weken lang, het was een warm kleed voor de wintertarwe… een bruidskleed voor het Hoge Land!’
Visuele consumptie
Hoewel fictief, illustreren de twee bovenstaande opvattingen dat mensen op basis van uiteenlopende argumenten en gevoelsredenen verschillende betekenissen aan een plattelandsgebied kunnen geven. Maar ook al bestaat er onderscheid in hetgeen wat mensen voor een streek typerend vinden, hoe ze ernaar kijken, gaat steeds minder verschillen. Er is sprake van een trend dat mensen het platteland visueel consumeren. Niet alleen richten meer mensen hun aandacht op het platteland, de esthetische waarde van het landelijk gebied wordt in deze aandacht steeds belangrijker. De genoemde trend is een afgeleide van maatschappelijke veranderingen en kan leiden tot een nieuwe benadering in de wijze waarop het recreatief gebruik van het platteland wordt gestimuleerd. Als voorbeeld van deze benadering wordt de wijze waarop de Provinciale VVV Groningen Noordwest-Groningen promoot als uitgangspunt genomen. In dit gebied ligt Middag-Humsterland. Deze streek begint op circa vier kilometer van de stad Groningen en wordt gekenmerkt door een cultuurlandschap met een duidelijke esthetische waarde. Desondanks wordt het – nog – niet benut in de promotie van het noordwestelijk deel van de provincie Groningen.
Stress en vermoeidheid
Landelijke en stedelijke gebieden raken in toenemende mate met elkaar verbonden. Er is sprake van een zogenoemde trek naar buiten. Het is een maatschappelijke verandering waarbij mensen die woonachtig zijn in stedelijke leefomgevingen, zich aangetrokken voelen tot het platteland en dit gevoel omzetten in acties. Met goed weer wordt de fiets gepakt om zodoende te genieten van een landelijke omgeving of wordt, in een meer definitieve vorm, gekozen voor vestiging op het platteland. Een duidelijke verklaring hiervoor is dat een stedelijke leefomgeving wordt gekenmerkt door beweging, lawaai en visuele complexiteit. Een dergelijke omgeving kan mensen negatief beïnvloeden door stress en vermoeidheid op te wekken. Landelijke omgevingen zijn rustiger van aard dan hun stedelijke pendanten. Mensen zijn er relatief afwezig, het lijkt een niet-mechanische ruimte en komt minder gepland over dan een stedelijk gebied. Het platteland kent daardoor veel tijdelijke bewoners die recreëren omwille van een plattelandsgevoel en genieten van visuele vormen die hen aanspreken. Stond de plattelandsruimte voorheen in dienst van de landbouw, tegenwoordig maken recreanten er nadrukkelijk gebruik van. Als zodanig verschuift de functie van een plattelandsgebied van een voornamelijk op productie gerichte functie naar een op consumptie gerichte functie.
Meer in minder tijd
In de huidige samenleving worden globaliseringsprocessen steeds talrijker en belangrijker. De hedendaagse mens is via een veelvoud van relaties verbonden met vrijwel elke plek op aarde. Enerzijds biedt dit meer mogelijkheden maar anderzijds maakt dit het leven complex en ingewikkeld. Er moet meer in minder tijd. Het is vaak moeilijk kiezen tussen de vele alternatieven waarmee de – vrije – tijd kan worden ingevuld. In een dergelijke situatie worden mensen kritische consumenten. Net zoals in een kledingzaak verschillende broeken worden aangepast, worden plaatsen of plattelandsstreken voor een belangrijk deel beoordeeld en vergeleken op basis van uiterlijke vormen. De mens bekijkt de wereld steeds meer door een lijst waarachter verschillende panorama’s passeren. Of hij of zij nu loopt door de geel bestraatte binnenstad van Groningen, wandelt over het gele strand van zijn of haar vakantiebestemming of fietst door het landschap van het Groningse platteland, de esthetische waarde van de omgeving telt.
Een nieuwe benadering?
Er bestaat dus een trend waarbij de plattelandsruimte in toenemende mate wordt bezocht door recreanten die het platteland visueel consumeren. De esthetische waarde van de omgeving bepaalt voor een belangrijk deel het plattelandsgevoel. Als zodanig is het platteland in zijn geheel een verhandelbaar object geworden. Een bepaald plattelandsgebied kan – of moet – vanuit deze optiek als een product aan potentiële recreanten worden ‘verkocht’. Maar bestaat een dergelijke benadering al niet? Het antwoord is negatief. In de promotie van Noordwest-Groningen gebruikt de Provinciale VVV Groningen hoofdzakelijk op zichzelf staande elementen, zoals beschermde dorpsgezichten, boerderijen of kerken. Ook krijgen specifieke activiteiten of het verleden van de diverse bouwwerken aandacht. In een dergelijke promotie waarin losse elementen voorop staan, raakt de beeldvorming van het totale gebied dat wordt gepromoot, onderbelicht.
Cultuurlandschap
Het cultuurlandschap van Middag-Humsterland vertegenwoordigt vrijwel de gehele uiterlijke vorm van het gebied. Losse elementen als kerken en boerderijen staan juist midden in dit landschap. In combinatie met het cultuurlandschap kunnen deze elementen één geheel vormen. Middag-Humsterland kan daardoor bij uitstek dienen als een aansluiting bij de toenemende visuele consumptie van het platteland door recreanten. Ter onderbouwing van deze stelling volgen achtereenvolgens vier argumenten.
Kromme sloten, bolle percelen
Ten eerste onderscheidt Middag-Humsterland zich duidelijk van omliggende gebieden. Deze streek wordt gekenmerkt door kromme sloten, dijken, wierden, bolronde weilanden en grasland met natuurlijke laagten. Het zijn elementen die de ontstaansgeschiedenis van het noordelijk zeekleilandschap symboliseren. Deze geschiedenis is goed zichtbaar in het landschap van Middag-Humsterland. De genoemde symbolen bepalen daardoor de uiterlijke vorm van de omgeving in het gebied en maken Middag-Humsterland uniek.
Onregelmatige verkaveling
Ten tweede zijn er sterke aanwijzingen dat recreanten het onregelmatige verkavelingspatroon van Middag-Humsterland mooi vinden. In mijn afstudeeronderzoek, dat liep van augustus 1998 tot en met februari 1999, hebben circa tachtig recreanten het landschap van Middag-Humsterland beoordeeld. Een ruime meerderheid vond kromme sloten mooi en voor een meerderheid waren de wierden aansprekend. Vanuit dit gezichtspunt heeft het cultuurlandschap van het gebied een belangrijke esthetische waarde voor recreanten.
Contrast
Ten derde komen recreanten in hun verplaatsing door Middag-Humsterland veelvuldig in aanraking met het cultuurlandschap. Zo volgen de wegen het verkavelingspatroon en zijn met name de wierden en de dijken goed zichtbaar. Dit komt mede doordat een aantal van deze elementen gedeeltelijk zijn afgegraven waardoor het contrast met het omliggende gebied is toegenomen.
Kronkelende wegen
Ten vierde is een willekeurig fietsdoel vaak niet in een rechte lijn te bereiken doordat de wegen in Middag-Humsterland kronkelen. Als voorbeeld kunnen de verharde wegen rond het wierdendorp Niehove worden genomen. Vanuit zuidelijke richting komt het dorp al snel in zicht. Voordat het dorp echter bereikt wordt, moet eerst een grote omweg worden genomen, waarbij het dorp voortdurend in zicht blijft. In de Japanse architectuur wordt een dergelijk effect vaak bewust gecreëerd in de toetreding van gebouwen. Bij binnenkomst springt de trap of lift direct in het oog. Deze zijn echter alleen via een indirecte weg te bereiken. Dit heeft als doel om de bezoeker tot rust te laten komen waardoor de hectiek van buiten wordt vergeten. In Middag-Humsterland is een dergelijk effect op een geheel onbewuste wijze totstandgekomen. Toch kan het zeker bijdragen aan de behoefte van recreanten om de drukte van de stedelijke woonomgeving even vergeten.
Samenvattend: het cultuurlandschap van Middag-Humsterland onderscheidt deze streek duidelijk van omliggende gebieden, het heeft voor recreanten een belangrijke esthetische waarde, recreanten komen er veelvuldig mee in aanraking en tot slot leent het landschap zich voor ‘onthaasten’. Het zijn argumenten die de opvatting ondersteunen dat Middag-Humsterland heel goed als een product kan worden verkocht of kan bijdragen aan een betere herkenbaarheid van Noordwest-Groningen.
Stille promotie
Tot nog toe krijgt het cultuurlandschap van Middag-Humsterland geen aandacht in de promotie van het Lauwersland, het Westerkwartier of het Reitdiepgebied, terwijl het gebied een duidelijke overlap heeft met het zuidelijk deel van het Lauwersland, het noordelijk deel van het Westerkwartier en een groot deel van het Reitdiepgebied. Toch lijkt het alsof er in alle stilte een promotie van het cultuurlandschap van Middag-Humsterland wordt voorbereid. Zo ontdekte ik onlangs een recent aangelegd fietspad dat in zuidnoordelijke richting naar Niehove voert. Er lag nog vers gegraven grond en het gras was pas gezaaid. De wijze waarop het pad is aangelegd, verraadde een doelbewuste poging om de fietser opmerkzaam te maken op het onregelmatige verkavelingspatroon en het voorkomen van wierden. Is dit een voorbode van een nieuw beleid? Op een krachtige wijze verwoordt de VVV-Gids van 1999 het karakter van het zuidelijke deel van het Lauwersland. ‘De geschiedenis staat er in de grond geschreven.’ Is deze slogan nu een gemiste kans of een uitgekiende tactiek?
