Tijdens een eerste verkennende bijeenkomst voor het Frysk Festival ontstond de vraag: wat is er Fries aan het festival? Peter Karstkarel: ‘We kwamen tot de conclusie dat het plaats moest vinden op het mooiste podium van Nederland, het Friese landschap, in plaats van in het gebruikelijke theater. Als voorbeelden noemde ik de Drachtstercompagnie, een perfect gaaf uitgeveend landschap, echt schitterend! In zo’n omgeving past het levenslied. En de Slachtedijk zou het podium moeten worden van de korpsen van Friesland, waar het publiek langs kan lopen. Een statisch podium met een bewegende tribune. Dit idee leefde bij mij al heel lang, al sinds de tentoonstelling over de Slachte in 1983 in Franeker. Nog tijdens die vergadering werd ik gebombardeerd tot projectleider van de Slachte.’
Het landschap in
Het Frysk festival, een vijfjaarlijks terugkerend evenement, gaat dit jaar dus het landschap in. Naast de Slachte zijn het Pelgrim-project en een opera op het water onderdelen van het festival. Een ander evenement in Friesland is Simmer 2000. Kort na de bijeenkomst voor het Frysk festival kwam Griet van Duinen, medewerker Omrop Fryslân, met het idee om een reünie te organiseren voor alle geëmigreerde Friezen, of ze nu naar Den Haag of Groningen of naar Melbourne of Toronto zijn gegaan. Besloten werd om samen te gaan werken. Op deze manier kunnen sponsoring, presentatie en andere zaken gezamenlijk georganiseerd worden.
De Slachtedijk
Volgens Karstkarel is de Slachtedijk eigenlijk geen eenheid, maar bestaat deze uit verschillende onderdelen: polderdijkjes van ongeveer duizend jaar oud, waar later verbindingsstukken tussen kwamen om meer land te beschermen tegen opdringend water. Rond 1200 was de volledige Slachtedijk een feit. De functie van de Slachte is in de loop der tijd veranderd. Gedeelten hebben een zeewerende functie gehad, onder meer bij de Middelzee; andere stukken dienden voor de beheersing van het waterpeil in polders. Toen de zeewering compleet was, bleef de Slachte een belangrijke slaperdijk. De ergste stormen komen altijd uit het zuidwesten, waardoor de brede kuststreek last kon krijgen van opstuwend water. De zijlen (sluizen) in de Slachtedijk konden dichtgezet worden als bescherming tegen de hoge waterstanden. Sinds de zeedijken op deltahoogte zijn gebracht, heeft de dijk ook deze functie verloren. Het Waterschap Friesland is nog steeds de beheerder van de dijk. ‘Aangezien de dijk zijn functie heeft verloren, wordt er momenteel gesproken met It Fryske Gea om deze over te nemen als natuur- en cultuurhistorisch monument. De Slachtedijk zal het waddengebied en het bos bij Jongemastate te Raerd met elkaar verbinden, twee ver uit elkaar liggende beheersgebieden van het Fryske Gea.’
‘Het aardige is dat het Nederlandse woord dijk “lichaam van aarde voor de waterkering” inhoudt, terwijl het in het Fries ook nog “weg” betekent. De Slachte is allebei.’ Op de dijk loopt een verharde weg, met uitzondering van zes kilometer grasdijk. Voor de verharding zijn de drie gemeenten die de Slachte doorkruist, verantwoordelijk. Van noord naar zuid zijn dat Franekeradeel, Littenseradiel en Boarnsterhim.
Uitzicht over vijftig dorpen
De Slachtedijk loopt door de Greidhoeke, het weidelandschap op de kleigrond van Westergo, een kenmerkend open landschap. Vanwege zijn vroegere functie gaat de dijk om de dorpsgebieden heen; alleen Achlum, Roodhuis en Easterwierrum liggen langs de dijk. De ligging van Achlum is opmerkelijk: het is een oud dorp. Roodhuis daarentegen is nieuwer; het was een rooms-katholieke vluchtenclave. Ook Easterwierrums locatie is te verklaren; de oude kern, een terp met eenzame toren en kerkhof, ligt verderop. Het dorp is vanaf de zeventiende eeuw naar de dijk toe gegroeid. ‘De Slachte biedt een mooi uitzicht over wel vijftig dorpen, van Oosterbierum bij het wad tot aan Raerd in Boarnsterhim. Door zijn ligging tussen de dorpen door is er op de dijk wel verkeer, maar heb je niet de drukte van de bebouwing, op de drie dorpen en een enkel dijkhuis met blokschuur na’, vertelt Karstkarel.
Marathon
‘Er zijn wel vergelijkbare dijken in het Friese en Groningse landschap, maar niet van deze lengte. De Slachte telt precies 42.600 meter. Dat is 408 meter meer dan de afstand van een marathon. Deze lengte bracht me op het idee van de Slachte-marathon. Voor de wedstrijd wordt precies de marathon afstand, 42.192 meter, uitgezet.’
De marathonwedstrijd voor atleten wordt gecoördineerd door atletiekvereniging Horror te Sneek. De renners krijgen een computerchip aan de schoenen, die door middel van een registratiepoort aan de start en bij de finish de gelopen tijd meet. De wedstrijddeelnemers kunnen fraaie ereprijzen en geldprijzen winnen.
Aan de Slachte-marathon kunnen in totaal 1500 renners en 8000 kuieraars deelnemen. Er zijn geen voorwaarden aan de deelname van kuieraars verbonden; iedereen die graag wandelt, kan meedoen, ook mensen die dit niet gewend zijn. Elk gezond mens kan de route in acht tot twaalf uur lopen. De deelnemers krijgen bij vertrek een buideltasje met een gidsje over de Slachte, met daarin routekaarten en een losse bijlage met praktische zaken. Dit gidsje zal later ook in de Friese boekhandels te koop zijn. Langs het traject zijn zes controleposten. ‘Hier wordt niet gestempeld, hier worden zegeltjes geplakt! Het Oud-Hollandse zegeltjesplakken wordt in ere hersteld, nadat dit zelfs bij de benzinepompen is verdwenen. De complete reeks zegeltjes vormt een beeld van de Slachte. Daarnaast ontvangen ze een heel aparte, exclusieve trofee als aandenken’, aldus Peter Karstkarel. Met de inschrijving van de renners is al begonnen en deze loopt tot 1 mei; die van de wandelaars is eind februari begonnen.’
Om de marathon goed te laten verlopen, moest een aantal logistieke uitdagingen aangegaan worden. Het is natuurlijk lastig dat de Slachte een lineaire route is, de start en finish komen niet samen. Daarom worden de wandelaars met een ‘buslus’ vanaf het parkeerterrein in Raerd naar de start gebracht. Voor wie met openbaar vervoer komen, is er vanaf Leeuwarden een buslus. De wedstrijdrenners worden per bus vanaf Sneek naar de start gebracht en keren hier ook per bus weer terug.
Geen sluikreclame
De Slachtedijk zelf wordt zo veel mogelijk afgesloten voor verkeer. Dit geldt ook voor de wegen die de Slachte kruisen. Bij de A31 te Franeker moet zelfs een klein stukje omgelopen worden. Het verkeer op een aantal kruisende interlokale wegen wordt met behulp van klaarovers geregeld. De lastigste kruising is die bij Wommels. Hiervoor wordt een speciale voetgangers- en fietsbrug gebouwd, gefinancierd door de gemeente Littenseradiel, de provincie Friesland en Ballast Nedam. ‘Deze permanente brug blijft voetgangers en fietsers van dienst na de Slachte-marathon. Al deze maatregelen worden getroffen vanwege de veiligheid van de lopers, maar ook om sluikreclame te voorkomen. Belangstellenden moeten in de dorpen parkeren om van daaruit naar de Slachte te lopen. Naast de logistieke maatregelen zijn er allerlei voorzieningen getroffen; van toiletwagens en vuilnisbakken tot EHBO-posten voor blarenprikkerij en erger. Bezemwagens worden ingezet om uitvallers op te pikken.’
Koperen ketting van 42 muziekkorpsen
‘De marathon is niet de enige activiteit op de Slachte. Het is een culturele tocht, waarbij je prettig gestoord wordt’, vertelt Karstkarel enthousiast. Zo om de drie à vier kilometer zal er een kraampje met eten en drankjes staan, verzorgd door verenigingen van dorpsbelang. Daarnaast zijn de dorpen opgeroepen om het mooiste van hun dorp langs de Slachte te presenteren. Drieëndertig dorpen hebben hier toe nu toe gehoor aan gegeven. ‘Het wordt een 42 kilometer lange expositie van dorpscultuur. En niet te vergeten: er speelt om de kilometer een harmonie, fanfare of brassband. Tweeënveertig korpsen zullen als een koperen ketting de marathon muzikaal opluisteren. Zij brengen hun eigen repertoire, maar tussendoor wordt steeds de speciaal voor dit evenement gecomponeerde ‘Slachte-tune’ gespeeld.’ Ook zijn er enkele dansgroepen van Duende actief. Zij alleen zullen tegen de stroom in dansen. Naast muziek en dans worden er vier à vijf beeldende kunstprojecten opgezet. Poëzie wordt gepresenteerd op zo’n tien geëmailleerde glazen platen langs een stil gedeelte van de dijk nabij Roodhuis.
Geheime stempelpost
‘Verder zijn er nog andere leuke incidenten, maar die verklap ik niet. Nou eentje dan. Het beruchte café De Kliuw, achter Nijland, waar nu gewoond wordt, zal voor deze ene dag weer open zijn. De laatste uitbaatster Tsjerkje (94 jaar) zal ons aller gast zijn. Iedere deelnemer moet hier verplicht een gratis – vanzelfsprekend alcoholvrij – drankje drinken, want het is een geheime stempelpost. Het wordt er een onvoorstelbare kluwen van mensen, waarbij allerlei vreemde dingen gaan gebeuren… Belangstellenden kunnen het café vanuit Sneek en Bolsward makkelijk bereiken.’
In de eerste twee weekeinden na de Slachte-marathon van 8 juli is het vrij lopen of fietsen, waarbij er ook nog van alles langs de dijk gebeurt. Iedereen die wil optreden, mag een plekje uitzoeken en zijn act uitvoeren. Er zullen dan vier klassieke concerten plaatsvinden, met lunch in het café op het ‘Easterein-eiland’.
Verkeersluw
Tot slot vertelt Peter Karstkarel: ‘Ik hoop dat na al deze activiteiten de mensen de Slachte weten te vinden. Ook zonder alle logistieke maatregelen is de Slachte geschikt voor wandelaars. Een paar stukken zijn lastig vanwege verkeersdrukte en overstekerij, maar het grootste gedeelte is verkeersluw. De bewegwijzering is in ieder geval blijvend en mogelijk komen er ook informatiepanelen.’
Voor meer informatie omtrent deelname aan de marathonwedstrijd kan contact worden opgenomen met Janneke Noorlander (0515-417914) of Johan Jorritsma (0515-417604) van Horror. Belangstellenden voor de culturele kuiertocht kunnen zich schriftelijk aanmelden bij Frysk Festival, Postbus 1288, 8900 CG Leeuwarden.
